ΜΕΡΟΣ 3ο
Οι Καταβολές και ο
Ιστορικός Ρόλος του Ισλάμ
Η πρώτη φάση του Ισλάμ: Ο όρος Ισλάμ συναντάται και κατά την προϊσλαμική περίοδο στο
εμπορικό λεξιλόγιο του τότε αραβικού κόσμου και σήμαινε την συμφωνία, τη
συνθήκη, το λόγο της τιμής για την «περαίωση» μας υποθέσεως.
Όπως καταγράφεται στο οκτάτομο «Αραβο-Αγγλικό Λεξικό»
(1863) του Edward William Lane - στον κατάλογο των ριζών του Σιίν- το Ισλάμ είναι
ένα ρηματικό όνομα προερχόμενο από την τριγράμματη ρίζα «s-l-m», η οποία σχηματοποιεί μια μεγάλη τάξη λέξεων, κατά
το πλείστον συσχετιζομένων με τις
έννοιες της ολότητας. της υποταγής, του ατρώτου και της ειρήνης. Κατά την
θρησκευτική έννοια σημαίνει «εκούσια υποταγή στον Θεό» ( και Buntzie Ellis Churchill «Islam: The Religion and The People» εκδόσεις Wharton School Publishing, 2009, σελίδα 8).
Το Ισλάμ είναι ρηματικό ουσιαστικό της Μορφής IV
της ρίζας, και σημαίνει «υποταγή» ή «παράδοση». «Μουσουλμάνος», η λέξη για τον οπαδό του Ισλάμ, είναι η
ενεργητική μετοχή την ίδιας ρηματικής μορφής και σημαίνει «αυτός που υποτάσσεται» ή «αυτός που παραδίνεται».
Οι πιστοί επιδεικνύουν υποταγή στον Θεό
υπηρετώντας τον Θεό, ακολουθώντας
τις εντολές του και απορρίπτοντας
τον πολυθεϊσμό. Η λέξη Ισλάμ έχει πολλές φορές διακριτές σημασίες σε
διάφορες εμφανίσεις της στο Κοράνι. Σε ορισμένους στίχους, υπερτονίζεται η ποιότητα του Ισλάμ ως
μιας εσωτερικής πεποίθησης :
« Όποιον επιθυμεί ο Θεός να καθοδηγήσει, ανοίγει
την καρδιά του στο Ισλάμ.», σούρα «Τα κοπάδια» (ελ-Εν'-αμ). 8ο μέρος, στίχος 125.
Το Ισλάμ, από την δική του εσωτερική λογική, αγκαλιάζει κάθε δυνατή πτυχή
της ύπαρξης, γιατί ο Θεός έχει ονομάσει τον εαυτό του «αλ Μουχίτ»
- «Ο τα πάντα εγκολπούμενος» – όπως διασαφηνίζει
ο Ιρανός Καθηγητής
Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Τζωρτζ Ουάσινγκτον Seyyed Hossein Nasr στο βιβλίο του «Islamic spirituality : foundations» (Λονδίνο, 2008, εκδόσεις Routledge). σελίδα 658
Ο Προφήτης Μωάμεθ με το κήρυγμά του προσέδωσε νέο περιεχόμενο και ισχύ
στον παλαιό όρο, τον χρησιμοποίησε δε από την πρώτη φάση της δράσεώς του για να
δηλώσει την απόλυτη υπαρξιακή υποταγή στην κλήση του Αλλάχ, αλλά και για να
προσδιορίσει τον ξεκάθαρο σκοπό και τον ακλόνητο προσανατολισμό των οπαδών του. Όσοι αποδέχονται την
ιδιάζουσα μορφή αυτής της σχέσεως με τον Θεό ονομάζονται Μουσουλμάνοι (Muslim). Με την πάροδο του χρόνου ο όρος Ισλάμ κατέστη, (ιδίως στις εκτός του
αραβικού κόσμου γλώσσες), το ειδοποιό όνομα ενός πολυεπιπέδου θρησκευτικού
συστήματος ιδεών, νόμων, τελέσεων και πράξεων. Στην γλώσσα μας έχουν χρησιμοποιηθεί οι όροι Ισλαμισμός,
Μουσουλμανισμός, Μωαμεθανισμός. Υπενθυμίζεται πως ο όρος Μωαμεθανισμός μάλλον
ενοχλεί τους Μουσουλμάνους, διότι δεν λατρεύουν τον Μωάμεθ όπως π.χ. οι Χριστιανοί τον Χριστό, αλλά απλώς ακολουθούν
την διδασκαλία του και τον τιμούν ως
τον πρώτο προφήτη.
Ο Μωάμεθ, ο ιδρυτής του Ισλάμ (570 μ.Χ. -
632 μ.Χ.), κατόρθωσε με το κήρυγμά του, που
είχε θρησκευτικοπολιτικό περιεχόμενο, να οργανώσει την αραβική κοινωνία μετασχηματίζοντάς την σε ισλαμική κοινότητα,
να οργανώσει ισχυρό στρατό και να συνενώσει όλες τις μέχρι τότε διεσπαρμένες φυλές. Οι
αραβικές στρατιές ξεκινώντας από την αραβική χερσόνησο επεκτάθηκαν προς τα
βόρεια, προς την Συρία, την Παλαιστίνη και την
Μεσοποταμία. Από εκεί κινήθηκαν ταυτόχρονα προς τρεις
κατευθύνσεις : Δυτικά μέσω Αιγύπτου προς την
Βόρειο Αφρική και μέσω Γιβραλτάρ στην Ιβηρική Χερσόνησο και στην Γαλλία, Βόρεια προς την Μικρά Ασία και τον Καύκασο,
Ανατολικά δια μέσου Ιράν προς την κεντρική Ασία και την Ινδική Χερσόνησο. Την
«ορμή προς τη Δύση» την αναχαίτισαν οι Φράγκοι
στη Γαλλία, οι Βυζαντινοί Έλληνες στη Μικρά Ασία και οι Χάζαροι στον Καύκασο : Οι επεκτατικές βλέψεις των Αράβων στην Ευρώπη
διεκόπησαν με τις νίκες των χριστιανικών όπλων, αρχικά το 718 προ των
τειχών της Βασιλευούσης, υπό του αυτοκράτορος Λέοντος Γ’ του Ισαύρου
 |
| Λέων ο Γ΄ Ισαυρος |
και τελικά
το 732 με το θρίαμβο του Φράγκου Καρόλου Μαρτέλου (Charles Martel) στην μάχη της Τουρ.
 |
| Charles Martel |
To σχίσμα στο Ισλάμ επήλθε πολύ νωρίς, μόλις
το 632, με τον θάνατο του Μωάμεθ, αναφορικά με τον διάδοχό του (Χαλίφης - στα
αραβικά Khalifa - ήτοι
«Διάδοχος» του Μωάμεθ). Ο Χαλίφης έπρεπε να
είναι Μουσουλμάνος, αρτιμελής, ενάρετος και ο ικανότερος στις δικανικές αποφάσεις.
Επίσης, αρχικά, έπρεπε να κατάγεται από τη φυλή του Μωάμεθ -Κουραϊσίτες ή Κορεϊχίτες /
Κορέϊς).
Την εποχή
αυτήν αρχίζουν οι συγκρούσεις και οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των Μουσουλμάνων. Οι
τέσσερις πρώτοι Χαλίφες, οι «Εμπνευσμένοι», οι «Δίκαιοι και Ενάρετοι»
(«Ρασιντούν»), αναγνωρίζονται από όλες τις
νυν αιρέσεις και πτέρυγες του Ισλάμ.
 |
| ABU BAKR |
Ο Αμπού Μπακρ (632-634), πεθερός του
προφήτη, ο Ομάρ ιμπν αλ Κατάμπ (634-644), ο Ουθμάν ιμπν Αφάν (644-656), γαμπρός
του προφήτη και ο Αλί ιμπν Αμπί Ταλίμπ (656-661) εξάδελφος και γαμπρός του.
 |
| ALI IBN ABI TALIB |
Ο
τελευταίος, αν και εθεωρείτο ο
νόμιμος διάδοχος του Μωάμεθ, παραμερίστηκε επί πολλά χρόνια. Υποστηρίχθηκε στην αρχή μόνον από μια μικρή ομάδα Μουσουλμάνων,
τους «Ανσαρίτες», κατοίκους της Μεδίνας και «βοηθούς» του Μωάμεθ μετά
την Εγίρα, οι οποίοι πίστευαν ότι η
ευλάβειά του Αλί, η στενή του συγγενική σχέση με τον Προφήτη και τα χαρίσματά
του τον καθιστούσαν ιδανικό για το ρόλο του Χαλίφη. (Η λέξη Ανσάρ από την οποία προκύπτει και ο
όρος Ανσαρίτες, είναι αραβική
και σημαίνει «βοηθοί», υποδηλώνει δε
τους κατοίκους της Μεδίνας που ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό από τον προφήτη Μωάμεθ
και του έδωσαν καταφύγιο στη πόλη τους, όταν πλέον η διαμονή στη Μέκκα ήταν
επικίνδυνη για τους οπαδούς της νέας θρησκείας.
Τα επόμενα χρόνια οι κάτοικοι
της Μεδίνας χωρίστηκαν στους Μουχατζιρίν τους πρώτους Μουσουλμάνους της Μέκκας
και στους Ανσάρ, τους Μουσουλμάνους που ασπάστηκαν δεύτεροι τον Ισλαμισμό,
αυτούς της Μεδίνας). Ο Αλί δολοφονήθηκε
το 661 από τον Μωαβία (Μουαουίγια),
 |
| Muawiyah |
ο οποίος εγκαθιδρύει την πρώτη κληρονομική δυναστεία των Ομμεϋαδών
(661-750), μεταφέροντας την έδρα του
χαλιφάτου στη Δαμασκό. Τότε γεννάται ο σιιτισμός (η λέξη προέρχεται από το αραβικό σι’α που σημαίνει
«μερίδιο»). Η Σι'ατ Αλί -που
σημαίνει «παράταξη του Αλί» ή «ομάδα του Αλί»- είναι μια από τις τρεις
παλαιότερες υποδιαιρέσεις του Ισλάμ. Οι οπαδοί της, οι Σιίτες, θεωρούν τον Αλί,
τον γαμπρό του Προφήτη, ως διάδοχό του στην ηγεσία της μουσουλμανικής
κοινότητας), που χωρίστηκε από
τον κυρίαρχο σουνιτισμό,
Οι
Σουνίτες θεωρούν ότι παραμένουν πιστοί στην παράδοση («σούνα»), η οποία κατ'
αυτούς αποτελείται από
τις έξι Χαντίθ (χαντίθ σημαίνει «αναφορά», «περιγραφή» ή «αφήγηση») που συντάχθηκαν τον 3ο αιώνα μετά το Μωάμεθ (τον 9ο
μ.Χ.). Η ορθοδοξία των Σουνιτών υλοποιείται
στην εγκόσμια εξουσία του Χαλίφη. Ο σιιτισμός θεωρήθηκε
ως αίρεση του Ισλάμ και με την σειρά του διασπάστηκε σε διάφορες
τάσεις. Βασικές υποδιαιρέσεις
των Σιιτών είναι οι Ιμαμίτες (Emāmī), το μεγαλύτερο ρεύμα των Σιιτών, που ζουν σήμερα κυρίως
στο Ιράν, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, οι Ισμαηλίτες, που ζουν στη Συρία, στο
Αφγανιστάν, στο Πακιστάν και στην Ινδία και οι Ζαϊντίτες, οι οποίοι ζουν κυρίως
στη βόρεια Υεμένη.
Πλέον
η έλευση του Μάχντι, του «παράκλητου» του «δίκαιου διαδόχου», στη σιιτική
θεολογία, προσέλαβε εσχατολογική διάσταση, αφού αυτό θα συνέβαινε στο τέλος των
καιρών για να αποκαταστήσει τη βασιλεία του Θεού και να εγκαθιδρύσει το
θεόπνευστο κράτος δικαίου.
Τον 8ο
και 9ο αιώνα μ.Χ.
εμφανίσθηκαν έντονες διαμάχες γύρω από τη διεκδίκηση της εξουσίας, οι οποίες
επέφεραν νέα ισχυρή κρίση στις συνειδήσεις των πιστών. Ως αντίδραση στην κρίση
του αυθεντικού Ισλάμ, πολλοί Μουσουλμάνοι εστράφησαν στο σουφισμό, ένα
μυστικιστικό ρεύμα, προσπαθώντας να περισώσουν μ' αυτόν τον τρόπο το αρχικό
πνεύμα του Ισλαμισμού, την αγνότητα της πίστης και την επιθυμία ένωσης με το
Θεό. Αυτό τo μυστικιστικό ρεύμα, επέδρασε
(και επιδρά μέχρι σήμερα) βαθύτατα στον Ισλαμισμό με τον ιδιάζοντα ασκητισμό
του, την εκτενή εσωτερική φιλοσοφία του και την πνευματική αναγέννηση που
επαγγέλλεται.
Οι Άραβες, μετά κυρίως την πολιτιστική επανάσταση των
Αββασιδών (9ος αιών), γνώρισαν την ελληνική φιλοσοφία από συριακές
και εβραϊκές μεταφράσεις. Με αυτόν τον τρόπο «παρέλαβαν τη σκυτάλη» της
εξέλιξης των επιστημών, κυρίως στον τομέα της ιατρικής, των μαθηματικών, της
ποίησης και της αρχιτεκτονικής, οι οποίες μετά το υψηλό επίπεδο που είχαν
φθάσει κατά την ελληνιστική εποχή και με εξαίρεση την Ανατολική Ρωμαϊκή
(«Βυζαντινή») Αυτοκρατορία, είχαν τελματωθεί επί αιώνες, πνιγμένες από τον
εκτεταμένο νοσηρό σκοταδισμό του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα.
 |
| GRANADA 1492 |
Η πρόοδος των επιστημών
που επετεύχθη στον αραβικό κόσμο κατά την περίοδο των επομένων πέντε αιώνων
διεκόπη απότομα μετά την πτώση της Γρανάδας, του τελευταίου προπυργίου των
Αράβων στην Ισπανία, στις 2 Ιανουαρίου 1492, γεγονός που σηματοδοτεί και την έναρξη της σταδιακής
παρακμής της αυτοκρατορίας τους. Αυτή καταλύεται οριστικά το 1517 από τους
Οθωμανούς υπό τον Σελήμ τον Α’ με την κατάκτηση του Καΐρου των Μαμελούκων, υπό
τον Τουμάν Μπέη, του Καΐρου που ήταν παλαιότερα έδρα του χαλιφάτου
των Φατιμιδών.
Κοράνιο & Ισλαμική
Θρησκεία:
To Κοράνιο, μολονότι
στην αρχή δεν ήταν συγκροτημένο βιβλίο αλλά διάσπαρτες αποκαλύψεις που
γράφονταν οπουδήποτε, σταδιακά οργανώθηκε και κατέστη το ιερό βιβλίο του Ισλάμ.
Ο Μωάμεθ, ο οποίος δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση, ανακοίνωνε τις αποκαλύψεις,
που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του, του έφερνε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ ο
αγγελιαφόρος των λόγων και της θέλησης του Θεού. Η συγκέντρωση όλων των
αποκαλύψεων του Προφήτη δεν έγινε παρά μετά τον θάνατό του, κατά την τέταρτη
δεκαετία του 6ου αιώνα.
To
Κοράνιο αποδόθηκε σε άριστη αραβική γλώσσα και απετέλεσε το πρότυπο υπόδειγμα
για τη μεταγενέστερη αραβική λογοτεχνία. Μάλιστα μετά τη σύνταξή του θεωρείται,
για τους πιστούς Μουσουλμάνους, ως το πληρέστερο βιβλίο, από το οποίο δεν
μπορεί να αφαιρεθεί κάτι ή στο οποίο να προστεθεί κάτι. Τα σημαντικότερα
στοιχεία της διδασκαλίας του Μωάμεθ είναι τα ακόλουθα πέντε (Κωνσταντίνος
Τσοπάνης, «Μωάμεθ, Ο Ιδρυτής του Ισλάμ», Εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2007, σελ.
17.):
1.
Υπάρχει μόνον ένας Θεός, ο Αλλάχ, και όλοι οφείλουν να
υπακούουν
σε Αυτόν.
σε Αυτόν.
2.
Ολοι οι πιστοί είναι ίσοι ενώπιον του Θεού.
3.
Οι πλούσιοι πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά τους με τους
φτωχούς.
4.
Οι άνθρωποι πρέπει να ζουν με δικαιοσύνη.
5.
Ολοι οι άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν την ημέρα της Κρίσης.
Πέντε είναι επίσης οι
πυλώνες, οι «Πέντε Στύλοι της Τήρησης», τα βασικά καθήκοντα, της ισλαμικής
πίστης (John Louis Esposito,
«The Islamic Threat, Myth or Reality», Oxford University Press, New York 1999,
σελίδα 33) :
1.
Ομολογία Πίστεως (σαχάντα - shahada) η οποία σηματοδοτεί την είσοδο του πιστού στην ισλαμική κοινότητα (ούμμα). H
έξοδος από το Ισλάμ είναι αδύνατη. Στο Ισλάμ θρησκεία και κράτος ταυτίζονται
απόλυτα.
 |
| shahada |
Λόγω ακριβώς του δισυπόστατου χαρακτήρα του Ισλάμ (θρησκεία - κράτος), η
άρνησή του ισοδυναμεί και με εθνική προδοσία (έγκλημα καθοσιώσεως). Όποιος
θελήσει να ασπασθεί το Ισλάμ δεν χρειάζεται ούτε ειδική κατήχηση ούτε εκμάθηση
δυσνόητων δογμάτων, αλλά είναι
αρκετό να απαγγείλει ενώπιον δύο μαρτύρων τη φράση : «Δεν υπάρχει άλλος Θεός παρά μόνον ο Θεός, και ο Μωάμεθ είναι ο
Προφήτης Του». Αυτός που ομολογεί,
«μαρτυρά» την πίστη του, γίνεται «μάρτυρας» («σαχίντ»), έννοια δανεισμένη από
το χριστιανισμό. Βεβαίως η υπέρτατη ομολογία είναι η θυσία για την πίστη,
πολεμώντας όμως γι' αυτήν και όχι
υπομένοντας στωικά και παθητικά το θάνατο. Εδώ ενυπάρχει και η έννοια του τζιχάντ (jihad), δηλαδή του αγώνα για την επικράτηση της πίστης που ενίοτε
παρερμηνεύεται μόνον ως πόλεμος εναντίον των απίστων.
2.
Προσευχή (σαλάτ - salat) πέντε φορές τη μέρα απ' όλους τους πιστούς σε συγκεκριμένες ώρες.
Υποδηλώνει την ισότητα των πιστών και την ενότητα της ούμμα.
 |
| zakat |
3.
Η φορολογία (ζακάτ,
«εξαγνισμός» - zakat), είναι η διανομή του
δυόμιση τοις εκατό της περιουσίας κάθε Μουσουλμάνου στους φτωχούς, όχι ως ελεημοσύνη
αλλά ως θρησκευτική υποχρέωση απέναντι στους λιγότερο τυχερούς αδελφούς της
κοινότητας.
4.
Νηστεία
(σάουμ - sawm), από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου
κατά το μήνα του Ραμαζανίου.
5.
Συμμετοχή στο ετήσιο προσκύνημα («Ιερή αποδημία», δηλαδή προσκύνημα -χατζ - hajj) στην Καάβα στη Μέκκα, (ονομασία του τεμένους της Μέκκας που σημαίνει στα αραβικά κύβος) τουλάχιστον μία φορά
κατά τη διάρκεια της ζωής του πιστού. Έχει εφαρμογή σε όλους τους Μουσουλμάνους
που είναι φυσικώς και οικονομικώς ικανοί να το πράξουν.
Τα θεμέλια της πίστης :
1.
Απόλυτη
μοναδικότητα, υπερβατικότητα και απρόσωπο του Αλλάχ. Στην Ισλαμική θεολογία
χρησιμοποιούνται για τον Θεό 99 ονόματα, τα οποία εκφράζουν διάφορες όψεις του
μεγαλείου της υπάρξεώς του. Για παράδειγμα, αποκαλείται ο Άγιος, ο Πρώτος, ο
Έσχατος, ο Δημιουργός, ο Ακούων, ο Ορών, ο Ισχυρός, ο Πλούσιος, ο Σοφός, ο
Ελεήμων, ο Συγχωρών, ο Αγαπητός, η Δικαιοσύνη, η Αλήθεια κ.λπ. Η γνώση για τον
Θεό δεν μπορεί να είναι ποτέ πλήρης και έτσι το εκατοστό θείο όνομα του Θεού το
αγνοούμε. Το Κοράνιο επιμένει με πάθος στη μοναδικότητα του Αλλάχ, την
παντοδυναμία του και την παντοκρατορία του. «Εις εστίν ο Θεός ημών και ουδείς
έτερος υπάρχει. Είναι οικτίρμων και ελεήμων» (2:158). Αυτός δημιούργησε τον
κόσμο (2:27, 41:9-12) και προνοεί συνεχώς για το σύμπαν. Έπλασε τον άνθρωπο,
εμφύσησε στον Αδάμ το πνεύμα του (32:9) και τον δίδαξε τα ονόματα των ζώων και των πραγμάτων (32:13,29).
2.
Η πίστη στη
ύπαρξη των Αγγέλων. Αυτοί δημιουργήθηκαν από το φως και είναι εκτελεστές των
διαταγών του Θεού. Με θεϊκή εντολή, ο άγγελος Γαβριήλ μετέφερε από τον ουρανό
στη γη το Κοράνιο και το υπαγόρευσε στον Μωάμεθ. Στο Ισλάμ υπάρχει έντονη η παρουσία και η δράση του
Διαβόλου. Ονομάζεται Ιμπλίς (Iblıs) ή Σαϊτάν (Shaıtan) και σκοπός του είναι η
ακύρωση του λόγου του Θεού. Στην κατηγορία των πνευμάτων ανήκουν και τα Τζίν
(Jinn). Υπάρχουν τα καλά τζιν, που πιστεύουν στο Κοράνιο αλλά υπάρχουν και τα
κακά Τζιν, «που έκλεψαν τα μυστικά του ουρανού γι αυτό λιθοβολήθηκαν με θραύσματα
αστέρων και κύλησαν στην άβυσσο»
3.
Η πίστη στα
βιβλία που αποκάλυψε ο Θεός στην ανθρωπότητα, ορισμένα από τα οποία είναι η
Διδασκαλία ή αλλιώς Τορά, οι Ψαλμοί και τα Ευαγγέλια. Τελευταίο βιβλίο που
αποκαλύφθηκε είναι το Ιερό Κοράνιο. Γενικά οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι τα
αρχικά βιβλία που αποκάλυψε ο Θεός αλλοιώθηκαν με την πάροδο των χρόνων. Μόνο
το Κοράνιο έμεινε αναλλοίωτο.
4.
Η πίστη στους προφήτες. Στο Κοράνιο
αναφέρονται 26 ονόματα προφητών. Στη Χαντίθ αναφέρεται ότι ο αριθμός των
προφητών είναι περίπου 124.000. Σαν προφήτες αναφέρονται ο Νώε, ο Αβραάμ που σημαίνει «φίλος του Θεού», ο Μωϋσής, ο Μεσσίας
Ιησούς, «απόστολος του Θεού και λόγος αυτού» (4:169) και τέλος ο Μωάμεθ,
«απόστολος του Θεού και η σφραγίς πάντων των προφητών» (33:40). Ως προφήτης
επίσης θεωρείται από ορισμένους και ο Δούλ Καρνέϊν – «Ο Δικέρατος» (στο Κοράνιο
δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά αν πρόκειται για προφήτη), ο οποίος κατά την
επικρατέστερη άποψη είναι ο Μέγας Αλέξανδρος (18:82)
5.
Τα βιβλία των
προφητών. Ανάμεσα στα βιβλία των προφητών αναγνωρίζονται η Πεντάτευχος η οποία
αποκαλύφθηκε στον Μωυσή, οι Ψαλμοί στον Δαυίδ και τα Ευαγγέλια στον Ιησού
(5:50). Η Αγία Γραφή θεωρείται αλλοιωμένη.
6.
Η πίστη στην
ανάσταση των νεκρών. Είναι η τελική, η έσχατη κρίση, όπου οι δίκαιοι θα κριθούν
και θα ανταμειφθούν με τον αιώνιο παράδεισο και οι άδικοι θα σταλούν στην
κόλαση - κείμενα από (47:16-17), (37:47, 78:33), (52:24).
7.
Η πίστη στο πεπρωμένο (καντάρ - qadar), το οποίο μόνο ο Θεός γνωρίζει.
To
τζιχάντ, δηλαδή απλουστευμένα ο «ιερός πόλεμος», είναι το μόνο εξαιρετικά
ιδιάζον σημείο του Κορανίου που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ιστορία ως δόγμα
θρησκείας. Ο διεθνοποιημένος σήμερα όρος
«τζιχάντ» είναι φυσικά λέξη αραβική, η οποία σημαίνει γενικά : αγώνας, μόχθος
με όλες τις δυνάμεις κάποιου, μάχη ενάντια σε οποιοδήποτε αντικείμενο
αποδοκιμασίας. Όταν συνοδεύεται από την φράση «φι σαμπίλ ιλ (Αλ)λάχ», -η οποία
αποδίδεται «στον δρόμο του Θεού»-, αποκτά και επιπλέον ιδιαίτερο θρησκευτικό
νόημα, σημαίνοντας ευρύτερα τον κάθε μορφής αγώνα για το Θεό, προς χάρη του
Θεού. Αποτελεί ένα από τα κεντρικά δόγματα του Ισλάμ, ενώ από πολλούς ερευνητές
θεωρείται ως ο άδηλος έκτος πυλώνας του, πέραν των 5 επισήμων «πυλώνων της
πίστης», δηλαδή υποχρεώσεων που κάθε Μουσουλμάνος έχει στην ζωή του, χωρίς όμως
να κατέχει -διακηρυγμένα κι επίσημα από θρησκευτική ισλαμική αρχή- πραγματικά
μία τέτοια θέση.
Ως θρησκευτικό καθήκον των πιστών, ο τζιχάντ θεωρείται
πως ενισχύει την πίστη κι αποτελεί το ανάλογο της ασκητικής αναχωρητικής
αφοσίωσης του μοναχού στην υπηρεσία του Θεού, όπως ισχύει στον χριστιανισμό. Σε
ορισμένα χαντίθ (τις παραδόσεις που αποδίδουν τις πράξεις και τα λόγια του
Προφήτη) αναφέρεται ως «η πράξη της αγνής αφοσίωσης», ενώ περιγράφεται
και ως μία από τις «πύλες του παραδείσου». Ένα πρόσωπο που εμπλέκεται σε
τζιχάντ καλείται μουτζάχιντ (όρος που συνήθως παρατονίζεται στην καθημερινή
χρήση ως «μουτζαχίντ»), με τον πληθυντικό να είναι η γνωστή από τις διεθνείς
ειδήσεις λέξη «μουτζαχεντίν».
Βεβαίως, κάθε έντιμος ιστορικός οφείλει να παραδεχθεί
ότι όλες οι μεγάλες θρησκείες της ανθρωπότητας επιδόθηκαν σε «ιερούς πολέμους»,
με τη διαφορά ότι δεν τους ανήγαγαν σε δόγμα: Με «ιερό πόλεμο» κατέλαβαν τη Γη της
Επαγγελίας στην Παλαιά Διαθήκη οι Ισραηλίτες ενώ ο Καρλομάγνος πραγματοποίησε
πολέμους με σκοπό τον προσηλυτισμό των Σαξόνων και των υπολοίπων γερμανικών φύλων
στον Χριστιανισμό. Λίγους αιώνες αργότερα οι βασιλείς της Δύσης εξαπέλυσαν
επίσης «ιερούς πολέμους» κατά των «απίστων» Μουσουλμάνων με τις Σταυροφορίες.
Ωστόσον, η Δ' Σταυροφορία
στράφηκε τελικά κατά των Ορθοδόξων χριστιανών δίνοντάς τους ένα καίριο πλήγμα με την πρώτη άλωση της
Κωνσταντινουπόλεως το 1204. Από τον 11ο μέχρι τον 15ο αιώνα διενεργήθηκαν συνολικά οχτώ
Σταυροφορίες, εκ των οποίων μόνον η πρώτη πέτυχε το σκοπό της, δηλαδή
την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Άραβες το 1099.
Στη γενικότερη ερμηνεία του, το τζιχάντ
ερμηνεύεται ως η μάχη ενάντια στο κακό, η
αυτοπειθαρχία, μέσα από την οποία οι πιστοί ακολουθούν το θέλημα του Θεού για να γίνουν καλύτεροι Μουσουλμάνοι. Είναι η
αιώνια πάλη για την αρετή. To τζιχάντ είναι ο
πρωταρχικός τρόπος με τον οποίο ο Μουσουλμάνος ομολογεί ή πραγματοποιεί την
αλήθεια του πρώτου πυλώνα του Ισλάμ στην καθημερινή ζωή. Τέλος, σημαίνει τον
αγώνα για την υπεράσπιση του Ισλάμ. Όπως ο Προφήτης δια του παραδείγματος έδωσε τη βάση για τη
συνένωση θρησκείας και κράτους, έτσι ακριβώς
όλα τα ισλαμικά κινήματα οφείλουν να αγωνιστούν για την αναμόρφωση της
κοινωνίας και του κόσμου.
Ο κόσμος είναι ένα πεδίο μάχης μέσα στο οποίο οι πιστοί και οι άπιστοι πολεμούν για την κυριαρχία.
Η αποστολή της ισλαμικής κοινότητας είναι η εξάπλωση αλλά και η άμυνα
του ισλαμικού νόμου διά του κηρύγματος, της
διπλωματίας και του πολέμου.
Τζιχάντ είναι επίσης και ο συνεχής μόχθος που πρέπει
να καταβάλλει ο πιστός προς όφελος της Κοινότητάς του αλλά και για την
προστασία της πίστης του απέναντι σε οποιονδήποτε εχθρό, υλικό ή άϋλο,
εξωτερικό ή εσωτερικό. Ο τζιχάντ, ο οποίος υπό συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να
εκδηλωθεί ως πραγματικός πόλεμος (όπως στην περίπτωση άμυνας των πιστών
απέναντι σε κάποιον εισβολέα), επιτρέπει και την χρήση βίας αλλά με πολύ
συγκεκριμένους και αυστηρούς περιορισμούς : απαγορεύεται στον πιστό να βλάψει
αθώους. Στο πλαίσιο αυτό της δίκαιης αντίδρασης χαρακτηρίστηκε ως τζιχάντ η
άμυνα των Μουσουλμάνων κατά των Ευρωπαίων την εποχή των Σταυροφοριών, εξ ου και
η έκτοτε ταύτιση του όρου με την πολεμική του εκδοχή.
Στην περίπτωση ένοπλου αγώνα Μουσουλμάνων εναντίον
οποιουδήποτε εχθρού, οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να τον χαρακτηρίσουν τζιχάντ
είναι οι Μουσουλμάνοι θρησκευτικοί ηγέτες. Αυτοί κρίνουν αν βρίσκονται σε
πραγματικό κίνδυνο η θρησκεία και η ισλαμική κοινότητα, καθώς και αν είναι
απαραίτητη η χρήση έμπρακτης βίας για την προστασία τους. Συχνά ωστόσο
στην μεταψυχροπολεμική περίοδο έχει γίνει κατάχρηση του όρου από αραβικές ή
ευρύτερα μουσουλμανικές ομάδες, που τον χρησιμοποιούν για να προσδώσουν και
θρησκευτικό, μεταφυσικό ή συμβολικό περιεχόμενο στον σκοπό τους, ο οποίος
ενίοτε μπορεί να μην έχει καμία σχέση με θέματα της ισλαμικής πίστης ή με την
προστασία της.
Στο Κοράνιο αναφέρονται κι αναγνωρίζονται τέσσερις
θεμέλιοι τρόποι τζιχάντ με την έννοια του αγώνα : με την καρδιά («τζιχάντ
αλ-ναφς» επί της ηθικής ζωής του ίδιου του εαυτού), με την γλώσσα («τζιχάντ
αλ-λισάν» - επί της θεολογίας), με το χέρι («τζιχάντ αλ-γιαντ» - των θεάρεστων
πράξεων) και με το σπαθί («τζιχάντ μπιλ-σαΐφ»- επιβολή της πίστης δια του
ξίφους και του πολέμου). Από αυτούς ο τέταρτος είναι ο σπανιότερος και ο πρώτος
ο δυσκολότερος για τον πιστό.
Στην ισλαμική παράδοση γίνεται διάκριση μεταξύ δύο
ιερών πολέμων, του «μεγαλύτερου ιερού πολέμου» (ελ τζιχάντουλ ακμπάρ) και του
«μικρότερου ιερού πολέμου» (ελ τζιχάντουλ ασγκάρ). Η διάκριση αυτή προέρχεται
από ένα χαντίθ του Προφήτη, ο οποίος στο δρόμο της επιστροφής από μια
στρατιωτική εκστρατεία, δήλωσε: «Έχετε επιστρέψει από έναν μικρότερο ιερό
πόλεμο σ’ έναν μεγάλο ιερό πόλεμο». Στο βιβλίο του «Ταρίχ Μπαγκντάντ» - «Η
ιστορία της Βαγδάτης», ο ισλαμιστής λόγιος του 11ου αιώνα Αλ Χατίμπ αλ
Μπαγκντάντι αναφέρεται σε μια δήλωση από τον πρώιμο Σύντροφο – Ακόλουθο του
Προφήτη, Τζαμπίρ ιμπν Αμπντ Αλλάχ. Στην αναφορά καταγράφεται πως ο Τζαμπίρ είπε
: « Ο Προφήτης …επέστρεψε από μιαν από τις μάχες του κι αμέσως μετά μας είπε :
“Φθάσατε με μιαν έξοχη άφιξη, ήρθατε από τον Μικρότερο Τζιχάντ στον Μεγαλύτερο
Τζιχάντ – τον μόχθο ενός υπηρέτη του Αλλάχ ενάντια στις επιθυμίες του». Η
αναφορά αυτή μνημονεύεται και στον 4ο τόμο του σπουδαίου
επεξηγητικού κειμένου των κορανικών σχολίων «Φαΐντ αλ Καντίρ» του μεγάλου
Αιγύπτιου θεολόγου και νομομαθή λόγιου του 16ου αιώνα, Μουχάμαντ αλ
Μανάουι.
Ο μεγαλύτερος ιερός πόλεμος είναι εσωτερικής και
πνευματικής φύσης. Ο άλλος, είναι ο υλικός πόλεμος που διεξάγεται εξωτερικά,
εναντίον ενός εχθρικού πληθυσμού, με την συγκεκριμένη πρόθεση να φέρει τους
«απίστους» πληθυσμούς υπό την εξουσία του «Νόμου του Θεού» (αλ Ισλάμ).
Ωστόσον η σχέση μεταξύ του «μεγαλύτερου» και του «μικρότερου ιερού πολέμου»,
αντανακλά τη σχέση μεταξύ της ψυχής και του σώματος, Προκειμένου να γίνει
κατανοητός ο ισλαμικός ηρωικός ασκητισμός, το «μονοπάτι της δράσης», είναι
απαραίτητο να κατανοήσουμε την κατάσταση στην οποία συγχωνεύονται οι δύο
δρόμοι, του «μικρότερου ιερού πολέμου» που γίνεται το μέσον δια του οποίου
διενεργείται ένας «μεγαλύτερος ιερός πόλεμος» και το αντίστροφο : τον «μικρό
ιερό πόλεμο», τον εξωτερικό, που γίνεται καθίσταται σχεδόν μια τελετουργική
πράξη η οποία εκφράζει και καταμαρτυρεί την πραγματικότητα του πρώτου.
Αρχικά, το ορθόδοξο Ισλάμ συνέλαβε μια μοναδική μορφή
ιδιότυπου ασκητισμού : αυτήν που είναι συνδεδεμένη με τον τζιχάντ ή «ιερό
πόλεμο»: Ο «μεγαλύτερος ιερός πόλεμος» είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια
στους εχθρούς που φέρει μέσα του. Πιο συγκεκριμένα, είναι ο αγώνας της ανώτατης
αρχής του ανθρώπου ενάντια σε οτιδήποτε είναι μέσα του απλά ανθρώπινο, ο αγώνας
κατά της κατώτερης φύσης του, αλλά κι εναντίον των χαοτικών παρορμήσεων και
όλων των ειδών των υλικών προσκολλήσεών του. Ο «εχθρός» που μας αντιστέκεται
μας κι ο «άπιστος» μέσα μας πρέπει να υποταχθούν και να προσδεθούν με αλυσίδες.
Ο εχθρός είναι η ζωώδης επιθυμία και το ένστικτο, η αποδιοργανωμένη
πολλαπλότητα των παρορμήσεων, οι περιορισμοί που επιβάλλονται σε μας από έναν
φαντασιακό εαυτό, καθώς επίσης και από τον φόβο, την κακία και την
αβεβαιότητα. Αυτή η υποταγή του εχθρού μέσα μας είναι ο μόνος τρόπος για να
επιτευχθεί η εσωτερική απελευθέρωση ή η αναγέννησή μας σε μια κατάσταση
βαθύτερης εσωτερικής ενότητας και «ειρήνης» - με την εσωτερική και θριαμβική
έννοια της λέξης.
Στον κόσμο τού παραδοσιακού πολεμικού ασκητισμού ο
«μικρότερος ιερός πόλεμος», δηλαδή, ο εξωτερικός πόλεμος, ενδείκνυται ή ακόμη
και ορίζεται ως το μέσον για να εξαπολύσουμε αυτόν τον «μεγαλύτερο ιερό
πόλεμο». Έτσι στο Ισλάμ οι εκφράσεις «ιερός πόλεμος» (τζιχάντ) και «δρόμος του
Αλλάχ» συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. Σ’ αυτήν την σειρά ιδεών, η δράση
εξασκεί την άκαμπτη λειτουργία κι αποστολή μιας θυσιαστικής κι εξαγνιστικής τελετουργίας.
Οι εξωτερικές αντιξοότητες που αντιμετωπίζονται κατά την διάρκεια μιας
στρατιωτικής εκστρατείας προκαλούν τον εσωτερικό «εχθρό» ν’ αναδυθεί και
να προβάλλει μια σθεναρή αντίσταση κι’ έναν ικανό αγώνα, με την μορφή των
ζωωδών ενστίκτων της αυτοσυντήρησης, του φόβου, της αδράνειας, της συμπόνιας, ή
άλλων παθών. Εκείνοι που εμπλέκονται σε μάχες πρέπει να ξεπεράσουν αυτά τα
συναισθήματα από τη στιγμή που εισέρχονται στο πεδίο της μάχης, εάν θέλουν να
νικήσουν και να καταβάλλουν τον εξωτερικό εχθρό ή «άπιστο».
Προφανώς ο πνευματικός προσανατολισμός και η «ορθή
πρόθεση» (νιγιά), δηλαδή αυτή προς την υπέρβαση (τα σύμβολα που
χρησιμοποιούνται για να αναφερθούμε στην υπέρβαση είναι «ουρανός»,
«παράδεισος», «κήπος του Αλλάχ» και ούτω καθεξής), υποτίθενται ως τα θεμέλια
του τζιχάντ, αλλιώς ο πόλεμος χάνει τον ιερό χαρακτήρα του και εκφυλίζεται σε
μιαν άγρια υπόθεση, στην οποία ο αληθινός ηρωισμός αντικαθίσταται με
απερίσκεπτη εγκατάλειψη κι αυτό που μετράει είναι οι αχαλίνωτες παρορμήσεις της
ζωώδους φύσης.
Είναι γραμμένο στο Κοράνιο: «Ας πολεμήσουν στον δρόμο
του Αλλάχ εκείνοι που πωλούν την ζωή αυτού του κόσμου για το Εφεξής. Κι όποιος
μάχεται στον δρόμο του Αλλάχ και στην συνέχεια σκοτωθεί ή υποτάξει (τον εχθρό),
σύντομα θα του Δώσουμε μια μεγάλη ανταμοιβή» (Κοράνιο, 4:76) Η προϋπόθεση
σύμφωνα με την οποία έχει θεσπιστεί : «Όταν συναντάτε τους άπιστους στην μάχη,
χτυπήστε τον τράχηλό τους. Όταν τους έχετε αποδεκατίσει διεξοδικά, δεσμεύτε
τους αιχμαλώτους σταθερά» (Κοράνιο 47:4) ή : «Έτσι μην χαλαρώνετε και μην
ζητάτε ειρήνη όταν έχετε το πάνω χέρι κι ο Αλλάχ είναι μαζί σας και Αυτός θα
δεν θα βραδύνει την ανταμοιβή του για τα έργα σας.» (Κοράνιο 47:37) και
ότι : «H ζωή του κόσμου είναι απλά παιχνίδι και περίσπαση»(Κοράνιο 47:37),
καθώς και ότι : «Καλείστε να ξοδέψετε στον δρόμο του Αλλάχ, όμως ανάμεσά σας
υπάρχουν ακόμη εκείνοι που είναι φιλάργυροι κι όποιος είναι φιλάργυρος είναι
φιλάργυρος μόνον για τον εαυτό του» (Κοράνιο 47:38).
Οι δηλώσεις αυτές θα πρέπει να ερμηνεύονται σύμφωνα με
τις κατευθύνσεις της ευαγγελικής ρήσης : «ος γαρ αν θέλη την ψυχὴν αυτού σώσαι, απολέσει αυτήν· ος
δ’ αν απολέση την ψυχὴν αυτού
ένεκεν εμού, ευρήσει αυτήν». [Διότι εκείνος που θέλει να σώσει την ζωή του
(αρνούμενος εμένα), θα την χάσει. Όποιος δε θυσιάσει την ζωή του εξ αιτίας εμού
(της πίστης του σ’ εμένα), αυτός θα την βρει (θα κληρονομήσει την μακάρια κι
ατελεύτητη ζωή)]. - Κατά Ματθαίον (16:25).
Αυτό επιβεβαιώνεται από ένα ακόμη απόσπασμα του
Κορανίου: «Γιατί έτσι είναι όταν λέγεται σ’ εσάς : “Πορευθείτε στον σκοπό του Αλλάχ”.
Αργοπορείτε οκνηρά στην γη ; Είστε ευχαριστημένοι με την ζωή αυτού του
κόσμου, αντί του Εφεξής ;» (Κοράνιο, 9:38) «Πείτε: Μας περιμένει κάτι να μας
συμβεί, εκτός από το ένα από τα δύο αριστεία, δηλαδή την νίκη ή το
μαρτύριο;» (Κοράνι, 9: 52).
Ένα άλλο απόσπασμα είναι επίσης αποκαλυπτικό: «Ο
πόλεμος έχει θεσπιστεί για σας, αν κι αυτό σας είναι αποκρουστικό.
Ωστόσο, μπορεί ν’ αντιπαθείτε κάτι, ενώ είναι για εσάς καλό και μπορεί ν’
αγαπάτε κάτι, ενώ είναι για εσάς κακό, κι ο Αλλάχ γνωρίζει ενώ εσείς δεν
γνωρίζετε.» (Κοράνιο, 2:216). Αυτό το απόσπασμα θα πρέπει επίσης να συνδέεται
με το ακόλουθο:
«Είναι ευχαριστημένοι να βρίσκονται μ’ αυτούς που
μένουν πίσω, (δηλαδή, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά, τους ανάπηρους και
τους υπέργηρους) κι οι καρδιές τους έχουν σφραγιστεί, αφήνοντάς τους έτσι
στερημένους από αντίληψη.
Αλλά ο Απόστολος κι οι πιστοί οι οποίοι είναι μαζί του
διενεργούν τζιχάντ με τα υπάρχοντά και τα πρόσωπά τους, και σε τέτοιους
ανήκουν όλες οι ευλογίες, και είναι αυτοί που οι ευτυχείς επίλεκτοι. Ο
Αλλάχ έχει ετοιμάσει γι’ αυτούς κήπους με τρεχούμενα ρυάκια μέσα τους , ώστε να
διαμείνουν σ’ αυτούς [για πάντα]. Αυτή είναι η μεγάλη επιτυχία.»
(Κοράνιο, 9:88 - 9:89)
Αυτός ο τόπος «ανάπαυσης» (παράδεισος) συμβολίζει τις
υπερατομικές καταστάσεις της ύπαρξης, η υλοποίηση των οποίων δεν περιορίζεται
μόνον στα μεταθανάτια, όπως στο ακόλουθο απόσπασμα που αναφέρει τα εξής: «Όσο
για εκείνους που σφαγιάστηκαν στον δρόμο του Αλλάχ, Αυτός δεν θα αφήσει τα έργα
τους να χαθούν. Αυτός θα τους καθοδηγήσει και θα τακτοποιήσει τις υποθέσεις
τους και θα τους υποδεχτεί στον παράδεισο, με τον οποίο τους συνέστησε» Κοράνιο
(47:5-7). Στην περίπτωση του πραγματικού θανάτου στην μάχη, διαπιστώνουμε το
ισοδύναμο του «Θριαμβικού θανάτου» (Mors triumphalis) που βρίσκεται στις
κλασικές ευρωπαϊκές παραδόσεις. Αυτοί που έχουν βιώσει τον «μεγαλύτερο ιερό
πόλεμο» κατά την διάρκεια του «μικρότερου ιερού πολέμου», έχουν αφυπνίσει μια
δύναμη η οποία πιθανότατα θα τους βοηθήσει να ξεπεράσουν την κρίση του θανάτου.
Αυτή η δύναμη, αφού τους απελευθέρωσε ήδη από τον «εχθρό» και από τον «άπιστο»,
θα τους βοηθήσει ν’ αποφύγουν την μοίρα του Άδη.
Σύμφωνα με τον
Μωάμεθ, οι Μουσουλμάνοι δεν θα πρέπει να εκβιάζουν άλλους ανθρώπους να
ασπασθούν το Ισλάμ, αλλά να είναι ήρεμοι κατά τη συζήτηση μαζί τους. Επίσης, πρέπει να γνωρίζουν ότι
μεταξύ των Χριστιανών βρίσκονται πολλοί
άνθρωποι συμπονετικοί και φίλοι των Μουσουλμάνων. Μετά την αντιπαράθεσή του όμως με τους Εβραίους της Μεδίνας, τους
χαρακτήρισε ως τους «χειρότερους εχθρούς των πιστών μετά τους
ειδωλολάτρες», μολονότι στην αρχή και εκείνους
τους είχε χαρακτηρίσει ως άξιους σεβασμού, ως «Ανθρώπους του Βιβλίου», μην
επιτρέποντας το βίαιο εξισλαμισμό τους. Βεβαίως οι ειδωλολάτρες θα τιμωρηθούν αυστηρά, αφού η ειδωλολατρία είναι η μεγαλύτερη αμαρτία.
Ο Μωάμεθ κήρυξε το
Ισλάμ δηλαδή την «άνευ όρων υποταγή» και οι πιστοί του, έπρεπε να
υπακούουν χωρίς καμία απολύτως αντίρρηση στη διδασκαλία του Προφήτη, η οποία ήταν
η τελειότερη όλων όσων είχαν προηγηθεί, αλλά και η τελευταία. Ο ίδιος ο Μωάμεθ
καθώς και οι ηγέτες που τον διαδέχθηκαν απαίτησαν «υποταγή» στη θεϊκή αποκάλυψη άνευ όρων,
εκ μέρους οποιουδήποτε. Από εδώ προέρχεται
και η αντίληψη του βίαιου προσηλυτισμού, που εφαρμόσθηκε πολλές φορές στις
τάξεις του Ισλάμ.
Ο Pόλoς του Ισλάμ:
Οι Άραβες ως εθνική συλλογικότητα οφείλουν την δημιουργία τους,
την ιστορική «συστατική πράξη» τους στο Ισλάμ.
Ουσιαστικά δημιουργήθηκαν από αυτό. Δίχως το Ισλάμ οι Άραβες νομάδες, μάλλον θα
είχαν παραμείνει στο στάδιο των αντιμαχομένων φατριών και το πιθανότερο είναι
να είχαν εξαφανιστεί στο εσωτερικό
κάποιου άλλου πολιτισμού. Η ιστορία των Αράβων αρχίζει με το Ισλάμ. Στον
ισλαμικό κώδικα το Κοράνι είναι πιο ουσιαστικό από μια γενική διδασκαλία, επιδρά δε πολύ εντονότερα και αμεσότερα στην ζωή του
κάθε πολίτη. To ίδιο το Δίκαιο στα ισλαμικά κράτη είναι το Θρησκευτικό
Δίκαιο, δηλαδή εκπηγάζει από το Κοράνι.
Συνέπεια όλων αυτών
ήταν να μην υπάρξει ποτέ στον ισλαμικό κόσμο διαχωρισμός μεταξύ κράτους και
θρησκείας, ούτε μεταξύ θρησκείας και κοινωνίας. Ο πολιτικός ηγέτης ήταν συνάμα και θρησκευτικός ηγέτης. Στον
ισλαμικό κόσμο ο Εθνικισμός ταυτίζεται με το
Ισλάμ, παρά τις κατά καιρούς ενδοϊσλαμικές διαμάχες. Έθνος και θρησκεία ταυτίζονται. Επίσης στον
μουσουλμανικό κόσμο, το Ισλάμ συνδυάζεται
πολλές φορές με τους αγώνες για την κοινωνική ισότητα και τη δικαιοσύνη. Για να
καταλάβουμε λοιπόν το Ισλάμ θα πρέπει
να το θεωρήσουμε ως ενιαίο διαδραστικό τρίπτυχο : «Θρησκεία - Εθνικισμός - Κοινωνικοί αγώνες».
Κατά τα τέλη του 19ου
αιώνος και κυρίως κατά τον 20o αιώνα, οι ισλαμικές κοινωνίες δέχτηκαν
πολλαπλές ιδεολογικοπολιτικές επιρροές από τον κατά το πλείστον υλιστικό δυτικό
αποικιοκρατικό πολιτισμό, συμπεριλαμβανομένου βεβαίως και του Μαρξισμού, ο
οποίος απέτυχε να εκσυγχρονίσει τις ισλαμικές κοινωνίες ενώ δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσε.
Τότε, οι μάζες των δυσαρεστημένων κατέφυγαν στο δυναμικό ριζοσπαστικό Ισλάμ, σε
ένα σφοδρά επαναστατικό όραμα, το οποίο κατά τρόπο
εν πολλοίς αντιφατικό στηρίχθηκε
στις μεσαιωνικές αντιλήψεις ενός ορθόδοξου Ισλάμ.
Η σημερινή ισλαμοφοβική αντίληψη, κατά
κύριο λόγο του Δυτικού Κόσμου, συνδέει αυθαίρετα και αντιεπιστημονικά το Ισλάμ
με την έλλειψη ηθικών αξιών, πολιτισμού και καλλιέργειας-κουλτούρας, με μια θρησκεία μονομερών φανατικών που διέπονται από
έντονο αντιαμερικανικό και γενικότερα «αντιδυτικό» αίσθημα. Διόλου δεν
αναγνωρίζονται οι πολυάριθμες ιδιαιτερότητες και η σύνθετη πολυπλοκότητα της
πραγματικότητας του Ισλάμ. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός εξισώνεται
προκατειλημμένα με το Πολιτικό Ισλάμ και αυτό ταυτίζεται με την ισλαμική
τρομοκρατία.
Με άλλα λόγια, στο «δυτικό» κυρίως
υποσυνείδητο, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός μεταφέρει και ενισχύει όλα τα
«οριενταλιστικά» στερεότυπα περί ενός κόσμου φανατισμού και ανορθολογισμού στην
«Ανατολή» σε αντιδιαστολή με τη «Δύση». Μετά την έκδοση του «Orientalism»
(εκδόσεις Pantheon Books, Νέα Υόρκη, 1978) του παλαιστίνιου Καθηγητή της
αγγλικής, της ιστορίας και της συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο
Κολούμπια Edward Wadie Said
(1935-2003),
 |
| Edward Wadie Said |
υπήρξε πολλή ακαδημαϊκή παραγωγή που χρησιμοποίησε τον όρο
«Οριενταλισμός» σε σχέση με μια Δυτική συγκαταβατική στάση απέναντι στις
κοινωνίες της Μέσης Ανατολής, της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Στην ανάλυσή
του Said, η Δύση αποτυπώνει αυτές τις κοινωνίες ως στατικές και υπανάπτυκτες,
κατασκευάζοντας έτσι μια χρηστική άποψη της ανατολίτικης κουλτούρας που μπορεί
να μελετηθεί, να απεικονισθεί και να αναπαραχθεί. Σε αυτό το
ιδεολογοεπιστημονικό κατασκεύασμα, γράφει ο Σαΐντ, «υπόκειται σιωπηρά η ιδέα
πως η Δυτική κοινωνία είναι αναπτυγμένη, ορθολογική, ευέλικτη και ανώτερη.»
Επίσης εξαιρετικά
διαφωτιστική είναι η προσέγγιση που διενήργησε ο Ουγκαντέζος, ινδικής
καταγωγής Mahmood Mamdani, (Καθηγητής ανθρωπολογίας,
πολιτικής επιστήμης και αφρικανικών σπουδών στη «Σχολή Διεθνών και Δημοσίων
Υποθέσεων» στο πανεπιστήμιο Κολούμπια),
 |
| Mahmood Mamdani |
στο βιβλίο του «Good Muslim,
Bad Muslim:
America,
the Cold War,
and the Roots of Terrorism», (εκδόσεις Pantheon Books, Νέα Υόρκη 2004), όπου
ξεκαθαρίζει την προωθούμενη επιγενή αντίφαση μεταξύ του «καλού» Μουσουλμάνου
(εκκοσμικευμένου και δυτικοποιημένου) και του «κακού» Μουσουλμάνου
(«παλαιότροπου» και φανατικού), αλλά και συναρτά την εμφάνιση του πολιτικού Ισλάμ με την μεταπολεμική επαφή ισλαμικού κόσμου και δυτικής ισχύος.
Επίσης μετά την 11η
Σεπτεμβρίου 2001, πολλαπλασιάστηκαν οι «αναλύσεις» που εξηγούν την τρομοκρατία ως
ισλαμική, σύμφωνα με τις
οποίες το Ισλάμ παράγει τρομοκρατία, επειδή δήθεν υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στα
ιερά του κείμενα ή στον ισλαμικό πολιτισμό εν γένει που επιδοκιμάζει τη βία ακόμα και εναντίον αθώων αμάχων (Charles Kegley, Jr. «The New Global
Terrorism, Characteristics, Causes, Controls» και Bernard Lewis
«The Roots of Muslim Rage», Prentice
Hall , New Jersey
Α. Κωνσταντίνου