“Η λέξη «μνήμη» είναι μια πολύ κακοποιημένη λέξη. Αλλά κακοποιημένη
είναι επίσης και η λέξη «αγάπη», πράγμα που δεν σημαίνει βεβαίως ότι δεν μπορεί
να χρησιμοποιηθεί με την πληρέστερη έννοια της. Είναι η δύναμη της «μνήμης»,
που μεταδίδεται μέσα στους κόλπους της οικογένειας, εκείνη που επιτρέπει σε μια
κοινότητα να αντέξει, παρ’ όλους όσους επιδιώκουν τη διάλυσή της. Είναι η μακρά
«μνήμη» των Κινέζων, των Ιαπώνων, των Εβραίων και άλλων λαών σαν κι’ αυτούς, που
τους επέτρεψε να ξεπεράσουν τους κινδύνους και τις διώξεις τις οποίες κάθε λαός
κληρονομεί. Προς μειονεξία τους, λόγω της διάρρηξης της ιστορίας τους, οι
Ευρωπαίοι στερήθηκαν τη μνήμη τους.
Κάθε φορά που οι μαθητές μου ζητούν να μιλήσω για το μέλλον
της Ευρώπης ενθυμούμαι αυτή τη διάρρηξη. Γιατί όποτε εκφέρεται η λέξη «Ευρώπη»,
προκαλεί πολλές ασάφειες. Για κάποιους, θυμίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση -είτε
θετικά είτε αρνητικά- εφόσον δεν είναι μία «δύναμη». Για να αποφευχθεί η
σύγχυση, πάντα επεξηγώ ότι η Ευρώπη για την οποία ομιλώ δεν είναι η Ευρώπη με
την πολιτική της έννοια. Με γνώμονα
την αρχή του Επικτήτου ότι, πρέπει να γίνεται
διάκριση ανάμεσα σε «αυτό που εξαρτάται από εμάς και σε αυτό που δεν εξαρτάται
από εμάς», γνωρίζω ότι από μένα εξαρτάται να βασίζω τη ζωή μου σε αυθεντικές Ευρωπαϊκές
αξίες, ενώ δεν έχω κανένα λόγο για την πολιτική που επιδιώκει η Ευρώπη. Γνωρίζω επίσης ότι χωρίς μια κινητήρια
ιδέα, δεν υπάρχει συνεκτική δράση, (πολιτική ή άλλη).
Αυτή η κινητήρια ιδέα έχει τις ρίζες της στη συνείδηση του Ευρωπαϊκού
πολιτισμού, μια συνείδηση που υπερβαίνει τις περιοχές και τα έθνη της Ευρώπης.
Μπορεί να είσαστε Βρεττόνος ή Προβηγκιανός, Γάλλος και Ευρωπαίος, όμως είσαστε
γιός του ίδιου πολιτισμού που άντεξε μέσα στους αιώνες, από την πρώτη του
κρυστάλλωση στα ομηρικά ποιήματα.
Ο Φερνάν Μπρωντέλ [(1902-1985),
ο σπουδαιότερος Γάλλος ιστορικός της μεταπολεμικής περιόδου και εξέχουσα μορφή
της «Σχολής των Χρονικών», εχθρικής στην ταξική ανάλυση της μαρξιστικής
ιστοριογραφίας. Οργάνωσε την ακαδημαϊκή του πορεία γύρω από τρεις πελώριες εργασίες, που καθεμιά χρειάσθηκε δεκαετίες
εντατικής μελέτης: «Η Μεσόγειος» (1923-49 και1949-66), «Πολιτισμός και
Καπιταλισμός» (1955-79), και το ημιτελές, «Ταυτότητα της Γαλλίας» (1970-85).]
λέει : «Ένας πολιτισμός, είναι μια συνέχεια, ακόμα και όταν αλλάζει βαθιά, όπως
όταν υιοθετείται μια νέα θρησκεία, επειδή ενσωματώνει τις παλιές του αξίες στις
νέες διατηρώντας την ουσία του.» Σε αυτή τη συνέχεια, είμαστε υποχρεωμένοι να
είμαστε αυτοί που είμαστε !
Όπως είναι διαφορετικοί, οι άνθρωποι υπάρχουν μόνο σε εκείνο
που τους διακρίνει μεταξύ τους - τις φυλές, τους λαούς, τα έθνη, τις πνευματικές
καλλιέργειες, τους πολιτισμούς - και όχι από την ζωώδη φύση τους, η οποία είναι
καθολική. Η σεξουαλικότητα είναι κοινή για όλη την ανθρωπότητα, όπως και η
ανάγκη για φαγητό. Αλλά η αγάπη, όπως η γαστρονομία, είναι ξεχωριστή σε κάθε
πολιτισμό, δηλαδή είναι αποτέλεσμα μιας μακράς συνειδητής προσπάθειας. Όπως την
συλλαμβάνουν οι Ευρωπαίοι, η αγάπη ήταν ήδη εμφανής στα ομηρικά ποιήματα, όπως
παρουσιάζεται από τέτοιους ξεχωριστούς χαρακτήρες όπως η Ελένη, η Ναυσικά, ο
Έκτωρ, η Ανδρομάχη, ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη. Το είδος της αγάπης που φανερώνεται
μέσα από αυτούς τους χαρακτήρες είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που συναντά
κανείς στους μεγάλους ασιατικούς πολιτισμούς, των οποίων η κομψότητα και η
ομορφιά είναι γενικά πασίγνωστες.
Η ιδέα περί της αγάπης δεν είναι περισσότερο επιπόλαιη από
την τραγική αίσθηση της ιστορίας που χαρακτηρίζει το Ευρωπαϊκό πνεύμα. Ορίζει
τον πολιτισμό, το έμφυτο πνεύμα του και την αίσθηση της ζωής του κάθε ατόμου,
με τον ίδιο τρόπο που η ιδέα διαμορφώνει το έργο κάποιου. Είναι ο μοναδικός σκοπός
της εργασίας να κερδίζουμε χρήματα, όπως πιστεύουν πέρα από τον Ατλαντικό ; ή,
εκτός από την εξασφάλιση μιας δίκαιης ανταμοιβής, είναι να συνειδητοποιεί
κάποιος τον εαυτό του σε μιαν
ικανοποιητική εργασία, ακόμη και σε
τέτοια φαινομενικά ασήμαντα πράγματα όπως η φροντίδα του σπιτιού του. Αυτή η
ιδέα ώθησε τους προγόνους μας να δημιουργήσουν ομορφιά στις πιο ταπεινές αλλά και
στις πολύ μεγαλόπνοες προσπάθειές τους. Το να
συνειδητοποιούμε την ιδέα σημαίνει να
δώσουμε μια μεταφυσική έννοια στη «μνήμη» !
Να καλλιεργούμε τη «μνήμη»
μας, να την μεταδίδουμε με ζωντανό τρόπο στα παιδιά μας, να αναλογιζόμαστε τις
δοκιμασίες που μας έχει επιβάλει η ιστορία - αυτό
είναι απαραίτητο για οποιαδήποτε αναγέννηση.
Αντιμέτωποι με τις πρωτοφανείς προκλήσεις που μας έχουν
επιβάλει οι καταστροφές του εικοστού αιώνα και την τρομερή αποθάρρυνση που εξέθρεψε,
με την ανάκτηση της φυλετικής «μνήμης» μας
θα ανακαλύψουμε τον τρόπο να ανταποκριθούμε σε αυτές τις προκλήσεις,
οι οποίες ήσαν άγνωστες στους προγόνους μας, που ζούσαν σε έναν σταθερό,
ισχυρό, καλά προστατευμένο κόσμο.”
«Métaphysique de la mémoire» στο έγκριτο περιοδικό «La Nouvelle Revue d’ Histoire» τεύχος υπ’ αριθμόν 40 (Ιανουαρίου -
Φεβρουαρίου 2009).
Και μια γρήγορη ματιά στον Άνδρα και την πορεία του στο
ακόλουθο Video