ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ: ΠΩΣ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΡΟΣΚΑΛΕΣΕ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΓΑΛΟΥΣ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

      Επέτειος σήμερα, της 4ης Αυγούστου 1936, της ημέρας που ο Εθνικός Κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς, κράτησε στα χέρια του τα ηνία του Ελληνικού Κράτους, απέτρεψε την ένοπλη κομμουνιστική εξέγερση και εγκαθίδρυσε ένα Εθνικό Κράτος, το οποίο αναμόρφωσε την Ελλάδα εκείνων των χρόνων και έβαλε τα θεμέλια για το μεταπολεμικό Κράτος. 
      Και τι δεν κατάφερε η Εθνική Κυβέρνηση Μεταξά: πλήρη ανοικοδόμηση του κράτους σε όλους, κυριολεκτικά, τους τομείς. Στα εργασιακά, στα οικονομικά, στα έργα υποδομής, στην δικαιοσύνη, στην υγεία, στην παιδεία. Όλοι οι τομείς άνθισαν και προόδευσαν. 

      Ειδικά δε στα στρατιωτικά, ο Μεταξάς, εισήγαγε καινοτομίες, υποδομές και εκπαίδευση. Έφτιαξε την γραμμή των οχυρών, την γραμμή Μεταξά, η οποία και δεν έπεσε, ποτέ. Ο Ελληνικός στρατός έγραψε παγκόσμια ιστορία, σταματώντας τον Άξονα και πετυχαίνοντας τις πρώτες νίκες εναντίον του. Όλα αυτά λίγο πολύ τα έχουμε ξαναγράψει και αναλύσει.
      Σήμερα όμως, στην επέτειο ανάληψης της εξουσίας από τον Μεταξά, θέλω να σας παρουσιάσω ένα άρθρο του, από τα 1934, όταν Μεταξάς και Βενιζέλος είχαν ανταλλάξει μάχες επιχειρημάτων, μέσω των εφημερίδων.
      Έχει σημασία να αναφερθούμε σε εκείνη την εποχή, διότι φαίνεται (και από εδώ) ότι ο Ιωάννης Μεταξάς, δεν ήταν ένας τυχαίος πολιτικός αλλά ένας άνθρωπος που αγωνίστηκε με σταθερές απόψεις, τις περισσότερες φορές σωστές και μελετημένες, σε όλη την ζωή του. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν μια φυσική συνέπεια, στην ζωή ενός άνδρα, αφιερωμένου στην Ελλάδα. 
      Δείτε παρακάτω, με τι ακράδαντα επιχειρήματα ξεσκεπάζει τον καιροσκόπο και εξουσιομανή Βενιζέλο που δεν δίστασε και φέρει εντός Ελληνικού εδάφους ξένα στρατεύματα, για να υπηρετήσει τα πολιτικά συμφέροντα της "Αντάντ".

Πώς ό Βενιζέλος προσεκάλεσε

τους Άγγλογάλλους εις Θεσσαλονίκην

ΤΟ 2Ιον ΑΡΘΡΟΝ ΤΟΥ ΙΩΑΝ. ΜΕΤΑΞΑ - 11 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1934

    "Ο κ.Βενιζέλος εις το άρθρον του, της 6ης Νοεμβρίου μάς έθεσε τέσσερα έρωτήματα, με τήν έλπίδα, ώς λέγει, ότι θά άπαντήσω εις ταΰτα σαφώς καί άπεριφράστως.

Μολονότι, όσα έξέθηκα εις τά πέντε προηγούμενα άρ­θρα μου είναι άπάντησις με πλήρη άνάπτυξιν εις τά έρωτήματα τού κ. Βενιζέλου, έν τούτοις αισθάνομαι τον πειρασμόν νά παραθέσω ένταΰθα τά τέσσερα έρωτήματα τού κ. Βενιζέλου, καί τήν σύνοψιν τών άπαντήσεών μου έν εϊδει έρωταποκρίσεως.

Αί απαντήσεις μου, φυσικά, είναι σύντομοι συνοψίζουσαι τά όσα άνέπτυξα εις τά πέντε προηγούμενα άρθρα μου. ’Επαναλαμβά­νω τάς έρωτήσεις τού κ. Βενιζέλου άπό τό προαναφερθέν άρθρον του.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Έάν ό βασιλεύς δεν κατεπάτει τό πολίτευμα, διαφωνών προς τον ύπεύθυνον κυβερνήτην, τον όποιον είχεν έπαναφέρει είς τήν έξου- σίαν πρόσφατος λαϊκή έτυμηγορία και με άφινε νά έφαρμόσω τήν πολιτικήν μου, ή παρουσία των 150.000 Άγγλογάλλων μαχητών ώς συναγωνιστών μας, ήτο έπιζημία διά τά ελληνικά συμφέροντα ή άντιθέτως πολυτιμοτάτη;

ΜΕΤΑΞΑΣ. Ό βασιλεύς δέν κατεπάτησε τό πολίτευμα διαφωνήσας προς ύμάς, άλλα σεις κατεπατήσατε τό πολίτευμα είσαγαγών άνευ νόμου ξένους στρατούς είς τήν έλληνικήν έπικράτειαν.

Ούδέποτε έπρόκειτο τό 1915 νά σάς στείλη ή ’Αγγλία και ή Γαλλία 150.000 μαχητάς. Ό σερ Έντ. Γκρέϋ σας έτηλεγράφησε νά άρκεσθήτε είς μικράν δύναμιν, ή δε Γαλλία, ώς άπεκάλυψεν ό Δελκασσέ, δέν ήτο διατεθει­μένη νά στείλη παρά μικρόν στρατόν. Κατά τήν γνώμην τού γενικού στρα­τηγείου τής Γαλλίας, ή όλη δύναμις ’Άγγλων καί Γάλλων θά ήτο περί τάς 30.000 άνδρας, δηλαδή τό εν πέμπτον τών 150.000 χιλιάδων σας.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. ’Αφού ο βασιλεύς, προ της βουλγαρικής άκόμη έπιστρατεύσεως, ήτο άποφασισμένος να μή προστρέξη είς βοήθειαν τών Σέρβων, άλλά νά έπιτρέψη τήν κατασύντριψίν των ύπό τών Βουλγάρων, διατί τήν 8ην Σε­πτεμβρίου, άντί νά μοΰ δηλώση ότι έχει λάβει σταθεράν καί άμετάτρεπτον περί τούτου άπόφασιν, ότε θά παρητούμην έκτοτε, διατί λέγω, ώς λόγον, διά τον όποιον δέν ήθελε νά προσέλθη είς βοήθειαν τών Σέρβων, προέβαλε τήν άδυναμίαν τούτων νά διαθέσουν κατά τών Βουλγάρων τάς 150.000 μαχητών, πού προέβλεπεν ή στρατιωτική σύμβασις καί ώς έκ τούτου προεκάλεσε τήν έρώτησιν, έάν ή ’Αγγλία καί ή Γαλλία είναι διατεθειμέναι ν’ άναπληρώσουν τήν έλλείπουσαν ταύτην δύναμιν;

ΜΕΤΑΞΑΣ. Ό βασιλεύς δέν ήτο καθόλου προαποφασισμένος νά μή προστρέξη είς βοήθειαν τών Σέρβων. Τό τηλεγράφημα Πασσάρωφ, είς τό όποιον έβασίσατε τήν κατηγορίαν ταύτην, κατά τού βασιλέως, άπεδείχθη ότι ήτο πλαστόν. Συνεπώς ό βασιλεύς δέν ήδύνατο τήν 8ην Σεπτεμβρίου νά σάς δηλώση άπόφασιν πού δέν είχε. Ητο φυσικόν νά ζητήση τήν έκπλήρωσιν τού 2ου άρθρου τής στρατιωτικής συμβάσεως, διότι άλλως ή Ελλάς θά έδέχετο είς τήν ράχιν της όλον τό βάρος τής έπεμβάσεώς της. Ή ιδέα τής προσκλήσεως 150 χιλ. Άγγλογάλλων ήτο ίδική σας. ’Εάν ήτο δυνατή άποστολή τοιούτου συμμαχικού στρατού διά Θεσσαλονίκης εγκαίρως είς τά σερβοβουλγαρικά σύνορα, ώστε νά είναι έκεϊ προ τής ένάρξεως τών έχθρο- πραξιών, ό βασιλεύς θά έλάμβανε άσφαλώς τήν άπόφασιν τής έπεμβάσεώς.

Άλλ’ ό βασιλεύς δέν έφαντάζετο ποτέ ότι σεις, τήν περί τούτου έρώτησιν θά μεταβάλετε είς πρόσκλησιν, ούτε ότι άντί 150 χιλ. Άγγλογάλλων, έγκαίρως προσερχομένων, θά έδέχεσθε 30 χιλ. καί αύτών βραδύτατα προσελθόντων. Καί προ παντός δέν ήννόει ποτέ ότι θά διεπράττετε πάντα ταΰτα έν πλήρει αύτοϋ άγνοία, και προς μόνον τον σκοπόν νά δημιουργήσητε διά τής άγγλογαλλικής άποβάσεως έν συμπαιγνία μέ τούς ένταϋθα πρέσβεις των συμμάχων, τετελεσμένον γεγονός, ώστε νά παρασύρετε την Ελλάδα, οπωσδήποτε, εις πόλεμον.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Διατί τήν ΙΟην Σεπτεμβρίου τούλάχιστον, όταν έξεδηλώθη ή οριστική άπόφασίς του νά μή βοηθήση τούς Σέρβους, δεν έδέχθη τήν παραίτησίν μου, ώστε πάσα περαιτέρω συνεννόησις διά τήν άποστολήν των 150.000 Άγγλογάλλων θά διεκόπτετο, άλλ’ έπέμεινε προβάλλων κακόπιστον έπιχείρημα νά ύπογράψω έγώ τό διάταγμα τής έπιστρατεύσεως και τοιουτοτρόπως ένόθευσε τήν όλην κατάστασιν, συντελέσας ό ίδιος διά τής άλλοπροσάλλου πολιτικής του εις τήν άποβίβασιν των Άγγλογάλλων εις τήν Θεσσαλονίκην, ή όποια τοιαύτας δυσχερείας έδημιούργησεν άκολούθως εις τήν έφαρμογήν τής βασιλικής πολιτικής;

ΜΕΤΑΞΑΣ. Διατί δεν έπιμείνατε σεις ό ίδιος εις τήν παραίτησίν σας τής 10ης Σεπτεμβρίου, άν πράγματι τήν ύπεβάλατε, διότι ούδαμόθεν είναι γνωστή ή τοιαύτη ύποβολή παραιτήσεως. Διατί δέν έπιμείνατε εις ταύτην, άφοΰ, ώς λέγετε, τότε έξεδηλώθη ή οριστική άπόφασίς τού βασιλέως, ή τε­λείως άντίθετος προς τήν πολιτικήν σας; Διότι έπεριμένατε νά πραγματοποι­ήσετε άγνοια και τού βασιλέως καί τής Βουλής τήν είσοδον των Άγγλογάλ­λων είς Θεσσαλονίκην καί είχατε συμφωνήσει μέ τούς ένταΰθα πρέσβεις τής Άντάντ νά μή παραιτηθήτε, άλλά νά δημιουργήσητε τό τετελεσμένον γεγονός έν συμπαιγνία μετ’ αύτών. Διά τούτο καί ούτοι διεμαρτύροντο τήν 25ην Σεπτεμβρίου οτι τούς έχαλάσατε τό παιγνίδι παρά τά συμπεφωνημένα, αφού τήν προηγουμένην παρασυρθείς έν τή Βουλή προεκαλέσατε διά τής άσυνέτου, κατά τον κ. Δεμίδωφ, άγορεύσεώς σας, τήν πτώσιν σας.

Ή δε έλληνική έπιστράτευσις τής 10ης Σεπτεμβρίου, ήτο έπιβεβλημένη άσχέτως μέ τήν προς τήν Σερβίαν βοήθειαν, διότι καί σείς άκόμη, όχι τήν ΙΟην άλλά καί μετά 8 ήμέρας, τήν 18ην Σεπτεμβρίου έτηλεγραφεΐτε είς τον σερ ’Έδ. Γκρέϋ τάς ύποψίας σας ότι τά άγγλογαλλικά στρατεύματα των όποιων ή άπόβασις ειχεν άρχίσει είς Θεσσαλονίκην, θά έχρησιμοποιοΰντο όχι προς βοήθειαν τής Σερβίας, άλλά προς καταναγκασμόν τής Σερβίας καί Ελλάδος όπως κάμουν έδαφικάς παραχωρήσεις είς τήν Βουλγαρίαν. Μετά τούτο ποιος είναι κακόπιστος; Ό βασιλεύς όστις έκ συμφώνου μέ ύμάς έκαμεν έκεΐνο, τό όποιον έπέβαλλε στοιχειώδης προφύλαξις τής Ελλάδος, ή σείς, όστις θέλετε νά ρίψητε είς τήν ράχιν του έκεΐνο τό όποιον ήτο στοι­χειωδώς έπιβεβλημένον καί είς σάς τον ίδιον;

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Ήτο δυνατόν νά μή άντελαμβάνετο έκ των προτέρων τό έπιτελείον τάς δυσχερείας πού θά έδημιούργει είς τήν βασιλικήν πολιτικήν, ή είς Θεσσαλονίκην άπόβασις των άγγλογαλλικών στρατευμάτων; Καί έν τοιαύτη περιπτώσει έχει νά μνημονεύση ό κ. Μεταξάς καί έν καν έγγραφον τού έπιτελείου προς τον βασιλέα διά τού όποιου θά έφιστάται ή προσοχή τού τελευταίου έπί τής άνάγκης νά άποφευχθή ή άγγλογαλλική άπόβασις είς Θεσσαλονίκην; Καί άν ύπάρχη τοιοΰτον έγγραφον, ή άν προφορικώς έγιναν αί σχετικαί παραστάσεις, ήμπορει ό κ. Μεταξάς νά έξηγήση διατί, αί παρα­στάσεις αύται τού έπιτελείου δεν είσηκούσθησαν ύπό τού βασιλέως;

ΜΕΤΑΞΑΣ. Τό έπιτελεΐον δεν είχεν ούδεμίαν γνώσιν τής ύπό τού κ. Βενιζέλου τεκταινομένης άποβάσεως ξένου στρατού εις Θεσσαλονίκην.’ Έμα­θε ταύτην όταν αϋτη ήρχισε πραγματοποιούμενη έκ τού τηλεγραφήματος τού στρατηγού Μοσχοπούλου.

Έξομολογούμεθα ταπεινώς ότι δεν ήδυνάμεθα νά φαντασθώμεν, ότι ό πρωθυπουργός τής Ελλάδος, όστις έλεγεν ότι έχει κάμει εις τάς δυτικός δυ­νάμεις μίαν άπλήν έρώτησιν, καί ήτις κατά τήν δήλωσιν τού κ. Γκιγιεμέν προς τον βασιλέα έδει νά θεωρηθή ώς μή γενομένη, ότι πράγματι είχε κάμει πρόσκλησιν καί ότι έν άγνοια βασιλέως καί Βουλής, συνεννοήθη κρυφίως μετά ξένων πρέσβεων προς έπιτάχυνσιν τής άποβάσεως όπως δημιουργηθή τετελεσμένον γεγονός. 

Έξομολογούμεθα ταπεινώς ότι δεν ήδυνάμεθα ούτε καν νά φαντασθώμεν ότι ό πρωθυπουργός τής Ελλάδος συνεννοείτο κυρίως μετά τού πρέσβεως τής ’Αγγλίας, όπως σταλώσιν εις Θεσσαλονίκην τά πρώτα κλιμάκια τού άποβιβασθησομένου στρατού μετημφιεσμένα. Όμολογοΰμεν ταπεινώς ότι δεν μάς έπέρασεν άπό τον νοΰν ότι ό πρωθυπουργός τής Ελλάδος έπισήμως έξαγγέλλων ότι θά κάμη έντονωτάτην διαμαρτυρίαν δια την άπόβασιν, τής όποιας, ώς έλεγε, δεν είχε ιδέαν, όχι μόνον διεμαρτυρήθη χλιαρώτατα, άλλά καί άνεκοίνωσεν ιδιαιτέρως εις τάς κυβερνήσεις ’Αγγλίας καί Γαλλίας ότι ή διαμαρτυρία του αύτη έγένετο διά τον τύπον, ώς είχε προ- συμφωνηθή μετ’ αύτών.

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ. Ό κ. Μεταξας θά αίσθανθή, έλπίζω, τήν άνάγκην νά άπαντήση σαφώς καί άπεριφράστως εις μίαν έκάστην τών έρωτήσεών μου τού­των.

ΜΕΤΑΞΑΣ. Έλπίζω ό κ. Βενιζέλος νά έμεινεν άπό έμέ ικανοποιημένος. Σαφέστερον καί πλέον άπεριφράστως δεν ήδυνάμην νά άπαντήσω. Έγώ όμως δεν είμαι διόλου ικανοποιημένος άπό αύτόν. Εις τόσας έρωτήσεις πού τού έκαμα, εις τόσα άρθρα μου δεν άπήντησε. ’Άς έπιτραπή νά έπιμείνω εις τρεις μόνον, τάς άλλας τού τάς χαρίζω.

Ιον) Διατί ό κ. Βενιζέλος, άφοΰ είχε τήν βεβαιότητα πολέμου καί με­ταπολεμικούς άκόμη, Ελλάδος προς τήν Τουρκίαν, έχάρισεν εις αύτήν τό «Γκάΐμπεν» καί τό «Μπρεσλάου», έφοδιάσας αύτά μέ γαιάνθρακας, ϊνα κα- τορθώσωσι νά πλεύσωσι προς Κωνσταντινούπολή, άνευ τού όποιου θά συν- ελαμβάνοντο ύπό τού καταδιώκοντος αύτά άγγλικού στόλου;

2ον) Διατί ό κ. Βενιζέλος παρεβίασε τήν έλληνοσερβικήν συνθήκην συμμαχίας άναγγείλας είς τον κ. Πάσιτς, εις άπάντησιν αίτήσεώς του τής 12ης ’Ιουλίου 1914 διά βοήθειαν τής Ελλάδος προς τήν Σερβίαν κατά τής Αύστρίας, άναγγείλας, λέγομεν τήν άπόφασίν του όπως μή βοηθήση τήν Σερβίαν, μολονότι είχεν έκ τής συνθήκης ρητήν προς τούτο ύποχρέωσιν;

3ον) Διατί άφοΰ ήτο άποφασισμένος νά μή δώση τήν βοήθειαν ταύτην, έπεχείρει νά εύρη τρόπον νά κολλήση εις τό μέτωπον της Σερβίας την μομφήν ότι αύτή προεκάλεσε τον πόλεμον τής Αύστρίας έναντίον της;

Και τώρα ας ελθωμεν εις τό ζήτημα τό όποιον άνεκίνησεν ό κ. Βενιζέλος εις δύο έκ των προηγουμένων άρθρων του και τό όποιον ύπεσχέθημεν εις τούς άναγνώστας μας νά άναπτύξωμεν.

Διατί, άφοΰ μετά τον σχηματισμόν τής κυβερνήσεως Ζαΐμη τής 24ης Σεπτεμβρίου 1915 καί τήν άπόφασιν τής Ελλάδος νά παραμείνη ούδετέρα, ό βασιλεύς και αί κατόπιν κυβερνήσεις του διετήρησαν τήν έπιστράτευσιν;

Δεν θέλομεν νά έρωτήσωμεν και ήμεις τον κ. Βενιζέλον διατί άφοϋ ένόμιζε περιττήν τήν έπιστράτευσιν δεν έζήτησε τήν διάλυσιν αύτής κατά τάς συνεδριάσεις τής Βουλής έπί κυβερνήσεως Ζαΐμη ώς άντιπολιτευόμενος; Άλλ’ όχι, θεωροΰμεν περιττήν τοιαύτην έρώτησιν. Διότι ή έπιστράτευσις έπεβάλλετο νά διατηρηθή.

Πρώτον καί κύριον: Ούδείς δύναται νά διαμφισβητήση ότι ή τοιαύτη έπιστράτευσις ήτο άναγκαια τούλάχιστον μέχρι τέλους ’Οκτωβρίου όταν έφθασαν ένταϋθα τά έγγυητικά έγγραφα τής Γερμανίας καί των συμμάχων της, των όποιων τήν ϋπαρξιν πεισματωδώς άρνεΐται ό κ. Βενιζέλος, παρά τήν μαρτυρίαν άξιοπίστων μαρτύρων, οϊτινες έκράτησαν ταϋτα εις χεΐρας των καί τά έμελέτησαν, ώς έκ των ύπηρεσιακών καθηκόντων των, καί παρά τό γεγονός ότι τό περίπου περιεχόμενον αύτών προ τής οριστικής διατυπώσεώς των, συνεζήτησεν ό ίδιος κατά τήν συνεδρίασιν τής Βουλής τής 28ης Σε­πτεμβρίου 1915, δώσας μάλιστα καί σχετικάς συμβουλάς εις τήν κυβέρνη- σιν.

Δεύτερον: Ή άπόβασις του άγγλογαλλικου στρατού εις Θεσσαλονίκην, ή άποτυχία του εις Κριβολάκ όπως είσδύση εις Σερβίαν καί ή κατόπιν ταύτης ύποχώρησίς του εις Θεσσαλονίκην, ύπό τήν προστασίαν τού έλληνικοϋ στρατού, όπου καί ήρχισεν όχυρούμενος, μετέβαλλε μοιραίως ολόκληρον τήν Μακεδονίαν εις θέατρον πολέμου. Ό κ. Βενιζέλος εις εν έκ των άρθρων του, άπορεΐ πώς ό βασιλεύς, εύθύς μετά τον σχηματισμόν τής κυβερνήσεως Ζαΐμη, δέν άπήτησεν άπό τούς συμμάχους νά σταματήσωσι τήν άπόβασιν καί έπομένως καί νά φύγωσι. Καί ήμεις καταπλησσόμεθα διά τήν τοιαύτην άπορίαν. Οί Άγγλογάλλοι ήλθον εις Θεσσαλονίκην προσκληθέντες έπισή- μως ύπό τού κ. Βενιζέλου, δηλαδή ύπό τής έλληνικής κυβερνήσεως. ^ΤΗλθον, καί όχι μόνον τούτο, άλλα καί ό τύπος των δύο χωρών έπανηγύρισε τό γεγονός, καί διέσπειρε παντού τήν εϊδησιν ότι ό στρατός των έγένετο έν Έλλάδι δεκτός μετά ένθουσιασμοΰ καί άγαλλιάσεως ύπό τού έλληνικοϋ λαού. Καί ήθελεν ό κ. Βενιζελος όπως ή διαδεχθείσα αύτόν κυβέρνησις Ζαΐμη ζητήση άπό τούς συμμάχους, προσκληθέντας άπό τήν προκάτοχον κυβέρνησιν, νά φύγωσι; Δέν πιστεύω νά μή έννοή, όπως άλλως τε καί πας τις τό έννοεΐ, ότι ή τοιαύτη αϊτησις θά προεκάλει τούλάχιστον πόλεμον τών συμμάχων κατά τής 'Ελλάδος. Άναφέρομεν εις τούς άναγνώστας μας τήν έξής χαρακτηριστικήν περικοπήν έκ τής βιογραφίας τού Κίτσενερ ύπό Γεωργ. "Αρθουρ, τόμος III, σελ. 261. Πρόκειται περί έπιστολής τού λόρδου Κίτσενερ προς τον ’Άσκουϊθ, ήτις έχει ώς έξης: «Εΐδον (ό Κίτσενερ) τον Μπριάν και τον Γκαλλιενί. Σχετικώς με την Θεσσαλονίκην δεν άκοϋνε τίπο­τε. Άμφότεροι έπιμένουν έπί τής άνάγκης άποστολής έκει και άλλου στρα­τού και κατ’ ούδένα λόγον έννοοϋν νά άκούσουν περί έκκενώσεως. Δεν λαμ­βάνουν ύπ’ οψιν ούτε κινδύνους, ούτε στρατιωτικάς δυσχερείας και έπικαλοΰνται πολιτικά επιχειρήματα, ώς π.χ. τήν διάσωσιν των Σέρβων, ώς καί τήν έπίτευξιν τής έπεμβάσεως τής Ελλάδος καί Ρουμανίας». (Ή έπιστολή εστάλη μετά τήν έπάνοδον τού Κίτσενερ έξ Ελλάδος, Νοέμβριον 1915).

Πώς θά ήδύνατο ή Ελλάς, κατόπιν, όταν ό άγγλογαλλικός στρατός με­τέβαλλε τήν Θεσσαλονίκην εις περικεχαρακωμένον στρατόπεδον, κατελάμβανε τά φρούρια καί οχυρά έν Μακεδονία καί έπεξέτεινεν όσημέραι τήν κα­τοχήν του, νά έμποδίση τήν κατ’ αύτών έπίθεσιν των Γερμανών καί Βουλγά­ρων άνευ πολέμου προς αύτούς;

Μοιραίως μετεβάλλετο ή Μακεδονία εις θέατρον πολέμου, χάρις εις τήν ύπό τού κ. Βενιζέλου σκηνοθετηθεΐσαν άπόβασιν των Άγγλογάλλων εις Θεσσαλονίκην.

Τί έπρεπε νά κάμη ή Ελλάς; Νά προσπαθήση παντί σθένει νά περιορίση τον χώρον τού μοιραίως μεταβαλλομένου εις πεδίον άγώνος έλληνικοΰ έδάφους, έφ’ όσον τό δυνατόν εις τό έλάχιστον. Τούτο βεβαίως δεν έξηρτάτο έξ ολοκλήρου άπό αύτήν. ’Αλλά έάν διέλυε τήν έπιστράτευσιν αύτής, δεν θά έξηπλοΰντο εύθύς έξ άρχής οί άγωνιζόμενοι στρατοί όχι μόνον εις ολό­κληρον τήν Μακεδονίαν, άλλά καί πέραν αύτής, όπως συνέβη μετά τήν άπο- στράτευσιν αύτής τού ’Ιουνίου 1916; Επομένως, έπρεπε νά διατηρήση τήν έπιστράτευσιν ή 'Ελλάς, όπως διά τής δυνάμεώς της προσπαθήση νά περιο- ρίση εις τό έλάχιστον τό πεδίον τού άγώνος. Μέχρι τέλους δεν κατωρθώθη τούτο. ’Αλλά πιθανώτατα θά κατωρθοΰτο έάν ό κ. Βενιζέλος δεν έδηλητη- ρίαζε διά παντός τρόπου τάς σχέσεις έπισήμου 'Ελλάδος καί Άντάντ, ώστε οί σύμμαχοι, καίτοι διασωθέντες κατά ’Οκτώβριον τού 1915 άπό τούς Γερ­μανούς καί τούς Βουλγάρους μετά τό Κρίβολακ, χάρις εις τήν έπέμβασιν τού βασιλέως στηριζομένου έπί τού έλληνικοΰ στρατού, έν τούτοις νά θεωρή- σωσι βαθμηδόν καί κατ’ ολίγον τούς 'Έλληνας ώς ύπούλους έχθρούς των, σκευωροΰντας τήν άπώλειάν των, άξιους καταστροφής, έκτος ... έάν έθετον τον κ. Βενιζέλον, τον μόνον φίλον τής Άντάντ, έπί κεφαλής των.

Εις κατωτέρω άρθρον θά φέρωμεν έπί τής τοιαύτης ύπούλου ένεργείας τού κ. Βενιζέλου έν παράδειγμα δυνάμενον ν’ άνοιξη καί τού τυφλοτέρου τούς οφθαλμούς.

’Αλλά τήν διατήρησιν τής έλληνικής έπιστρατεύσεως έζήτει καί ή Άντάντ. Ό κ. Βενιζέλος διαψεύδων ήμάς μάς προκαλεΐ νά φέρωμεν άπόδειξιν τούτου. Θά τού τήν φέρωμεν εις τό προσεχές άρθρον καί θά τού έξηγήσωμεν καί τούς λόγους διατί οί σύμμαχοι ήθελον, τούλάχιστον κατά τούς έξ πρώτους μήνας άπό τής άποβάσεως άγγλογαλλικοΰ στρατού είς Θεσσαλονί­κην, τήν διατήρησιν τής έπιστρατεύσεώς μας."