Το
1814, στο τέλος των ναπολεοντείων πολέμων, ο Μπενζαμέν Κονστάν (Γαλλο-Ελβετός,
φανατικός φιλελεύθερος πολιτικός και συγγραφέας) έγραψε με ανακούφιση:
«Έχουμε φθάσει στην εποχή του εμπορίου, την εποχή που πρέπει αναγκαστικά να
αντικαταστήσει εκείνη του πολέμου, καθώς η εποχή του πολέμου αναγκαστικά έπρεπε
να προηγηθεί». Ο αφελής Μπενζαμέν ! Δέχθηκε πρόθυμα την πολύ διαδεδομένη ιδέα
της απεριόριστης προόδου, που υποστηρίζει την έλευση της ειρήνης μεταξύ
ανθρώπων και εθνών.
Η
εποχή του αδασμολόγητου και ελεύθερου διεθνούς εμπορίου που αντικαθιστά εκείνη
του πολέμου. . . Ξέρουμε τι έφτιαξε το μέλλον από την προφητεία αυτή ! Η εποχή
του εμπορίου επιβλήθηκε, ασφαλώς, αλλά ….. πολλαπλασιάζοντας τους πολέμους.
Κάτω από την επιρροή του εμπορίου, της επιστήμης και της βιομηχανίας - με άλλα
λόγια – της «προόδου»- οι πόλεμοι προσέλαβαν ακόμη και τερατώδεις διαστάσεις
που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί.
Υπήρχε,
ωστόσο, κάποια αλήθεια στην ψευδή πρόβλεψη του Κονστάν. Αν οι πόλεμοι συνέχιζαν,
ακόμη δε και ευδοκιμούσαν, από την άλλη πλευρά, η εικόνα του πολεμιστή έχασε το
κοινωνικό της κύρος προς όφελος της αμφίβολης εικόνας του εμπόρου. Προς το
παρόν αυτή είναι η νέα εποχή στην οποία ζούμε ακόμα.
Η
μορφή του πολεμιστή εκθρονίστηκε και παρόλα αυτά ο θεσμός του στρατού άντεξε
περισσότερο από κάθε άλλον στην Ευρώπη μετά το 1814. Έχει αντέξει από την εποχή
της Ιλιάδας -περίπου τριάντα αιώνες- καθώς μεταμορφώθηκε, προσαρμόστηκε σε όλες
τις μεταβολές των εποχών, του πολέμου, των κοινωνιών και των πολιτικών
καθεστώτων, διατηρώντας όμως την ουσία της, η οποία είναι η θρησκεία της
υπερηφάνειας, του καθήκοντος και του θάρρους. Αυτή η αντοχή στην αλλαγή είναι
συγκρίσιμη μόνο με εκείνη ενός άλλου επιβλητικού θεσμού, της Εκκλησίας (ή των
εκκλησιών). Ο αναγνώστης συγκλονίζεται : Μια εκπληκτική σύγκριση! Κι όμως . . .
Τι
είναι ο στρατός από την Αρχαιότητα;
Είναι ένας σχεδόν θρησκευτικός θεσμός με δική του ιστορία, ήρωες, κανόνες και
τελετουργίες. Ένας πολύ παλαιός θεσμός, παλαιότερος ακόμη και από την Εκκλησία,
θεσμός που γεννήθηκε από μιαν ανάγκη τόσο παλιά όσο η ανθρωπότητα και που δεν
εξαφανίσθηκε σχεδόν πουθενά. Μεταξύ των Ευρωπαίων, γεννήθηκε από ένα πνεύμα που
είναι ειδικό σ' αυτούς και το οποίο - αντίθετα με την κινεζική παράδοση, για
παράδειγμα - κάνει τον πόλεμο μιαν αξία από μόνο του. Με άλλα λόγια, γεννήθηκε
από μια θρησκεία πολιτών που προέκυψε από τον πόλεμο, της οποίας η ουσία, με
μια λέξη, είναι ο θαυμασμός για το θάρρος απέναντι στον θάνατο.
Αυτή
η θρησκεία μπορεί να οριστεί ως θρησκεία της «πόλεως» με την ελληνική ή ρωμαϊκή
έννοια της λέξης. Σε πιο σύγχρονη γλώσσα, είναι μια θρησκεία της Πατρίδας,
μεγάλης ή μικρής. Όπως το έθεσε ο Έκτωρ πριν από 30 αιώνες στην 12η
ραψωδία της Ιλιάδας, για να ευτελίσει έναν δυσμενή οιωνό: «Εις οιωνός άριστος,
αμύνεσθαι περί πάτρης» (Μ, 243). Το θάρρος και η Πατρίδα συνδέονται. Στην
τελευταία μάχη του Τρωικού Πολέμου, καθώς πλήττεται και καταρρέει, ο Έκτωρ ξεφεύγει από την
απόγνωση με την κραυγή: «Μὴ μὰν ἀσπουδί γε καὶ ἀκλειῶς ἀπολοίμην, ἀλλὰ μέγα ῥέξας τι καὶ ἐσσομένοισι πυθέσθαι.» («Αλλά χωρίς αγώνα άδοξα δεν θα πέσω εγώ και πρώτα κάτι
μέγα
θα πράξω και όσοι γεννηθούν κατόπιν να το μάθουν» – Ραψωδία X, 304-305). Κάποιος βρίσκει αυτή την κραυγή της τραγικής υπερηφάνειας σε όλες τις εποχές μιας ιστορίας που δοξάζει τον δύσμοιρο ήρωα, ο οποίος μάλιστα μεγεθύνεται από μιαν επική ήττα: Θερμοπύλες, Τραγούδι του Ρολάνδου, Καμερόν(θρυλική μάχη στο ομώνυμο χωριό, όπου 65 Λεγεωνάριοι των Ξένων υπό τον μονόχειρα Λοχαγό Ζαν Ντανζού αντιμετώπισαν μέχρι θανάτου 3000 Μεξικανούς) ή Ντιέν Μπιέν Φου
θα πράξω και όσοι γεννηθούν κατόπιν να το μάθουν» – Ραψωδία X, 304-305). Κάποιος βρίσκει αυτή την κραυγή της τραγικής υπερηφάνειας σε όλες τις εποχές μιας ιστορίας που δοξάζει τον δύσμοιρο ήρωα, ο οποίος μάλιστα μεγεθύνεται από μιαν επική ήττα: Θερμοπύλες, Τραγούδι του Ρολάνδου, Καμερόν(θρυλική μάχη στο ομώνυμο χωριό, όπου 65 Λεγεωνάριοι των Ξένων υπό τον μονόχειρα Λοχαγό Ζαν Ντανζού αντιμετώπισαν μέχρι θανάτου 3000 Μεξικανούς) ή Ντιέν Μπιέν Φου
Χρονολογικά,
η ομάδα των πολεμιστών προηγείται του κράτους. Ο Ρωμύλος και οι πολεμόχαροι
σύντροφοί του ανίχνευσαν πρώτοι τα
μελλοντικά όρια της Πόλεως και καθόρισαν τον άκαμπτο νόμο της. Επειδή τον
παρέβη, ο Ρέμος θυσιάστηκε από τον αδελφό του. Στη συνέχεια, και μόνο τότε, οι
ιδρυτές απήγαγαν τις Σαβίνες γυναίκες για να εξασφαλίσουν απογόνους τους. Στην
ίδρυση του Ευρωπαϊκού κράτους, η τάξη των ελεύθερων πολεμιστών προηγείται της
τάξης των οικογενειών. Γι 'αυτό ο Πλάτων είδε την Σπάρτη πολύ πιο κοντά στο πρότυπο της
Ελληνικής πόλεως από ότι την Αθήνα. 1
Όσο
κι αν είναι αδύναμοι, οι σημερινοί Ευρωπαϊκοί στρατοί αποτελούν νησίδες τάξεως
σε ένα καταρρέον περιβάλλον, όπου οι τριβές των κρατών προάγουν χάος. Ακόμη και
απομειωμένος, ένας στρατός παραμένει ένας θεσμός που βασίζεται σε ισχυρή
πειθαρχία και συμμετέχει στην πολιτική πειθαρχία. Αυτός είναι ο λόγος για τον
οποίο ο θεσμός αυτός μεταφέρει μέσα του έναν εγγενή σπόρο αποκατάστασης, όχι με
κατάληψη της εξουσίας ή στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας, αλλά με την
επαναβεβαίωση της υπεροχής της τάξεως επί της αναταραχής. Αυτό είναι που έκαναν
οι «συντροφίες» του ξίφους μετά την αποσύνθεση
της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τόσων άλλων μετά από αυτήν.
1.
Στο βιβλίο του «Οι μεταμορφώσεις της πόλεως, εγχειρίδιο επί της δυναμικής της
Δύσεως» («Les métamorphoses de la cité, essai sur la dynamique de l’Occident» - Παρίσι, εκδόσεις Flammarion, 2010) ο ακαδημαϊκός και πολιτικός επιστήμων Πιέρ
Μανά (Pierre Manent)
βασιζόμενος στην ενδελεχή μελέτη και ανάλυση του Ομήρου τονίζει τον ρόλο των
πολεμικών αριστοκρατιών στην γένεση της αρχαίας πόλεως.