ΠΡΟΓΟΝΟΓΝΩΣΙΑ: Ομιλούμενη γλώσσα & Γραπτό κείμενο

Μικρά απανθίσματα που  καταδεικνύουν  το  πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο θαυμαστό συγκρότημα του προγονικού μας πολιτισμού.

Από το βιβλίο «Ινδοευρωπαϊκές Αντιλήψεις – Μελέτες προς τιμήν της Anna Morpurgo Davies» (σπουδαίας Ιταλίδας φιλολόγου, 1937-2014), Εκδόσεις Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, 2004.

Από το εδάφιο 

Ομιλουμένη Γλώσσα, Γραπτό Κείμενο: 

Η περίπτωση περί τα «ἀλλοειδέα»      

(Ομήρου «Οδύσσεια», 13. 194)

 Συγγραφέας : Albio Cesare Cassio – Ο δεινός ελληνιστής,  

Καθηγητής της κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο «Sapienza» της Ρώμης.

«….Παλιννοστήσας  από τους Φαίακες, ο Οδυσσέας ξυπνάει στην πατρίδα του την Ιθάκη, αλλά δεν μπορεί να την αναγνωρίσει εξαιτίας της ομίχλης την οποίαν έχει περιχύσει γύρω του η θεά Αθηνά: τα χαρακτηριστικά του γύρω τοπίου φαίνονται σ’ αυτόν περίεργα άγνωστα  :

τοὔνεκ᾽ ἄρ᾽ ἀλλοειδέα φαινέσκετο πάντα ἄνακτι,
ἀτραπιτοί τε διηνεκέες λιμένες τε πάνορμοι
πέτραι τ᾽ ἠλίβατοι καὶ δένδρεα τηλεθόωντα.

“Γι᾽ αυτό του φάνταξαν του βασιλιά όλα τριγύρω αλλόκοτα· τα μακρινά φιδίσια μονοπάτια, φιλόξενα λιμάνια, βράχια απόκρημνα και δέντρα θαλερά.”

Η γραμμή 194 έχει θέσει πολλά προβλήματα στους Ομηρικούς μελετητές, κυρίως για μετρικούς λόγους που σχετίζονται με το «αλλοειδέα». Το επίθετο αλλοειδής («άπαξ λεγόμενο» στον Όμηρο, που προφανώς δεν βρέθηκε ποτέ στα μεταγενέστερα ελληνικά επικά κείμενα) σημαίνει «διαφορετικής μορφής» («Greek–English Lexicon - Liddell–Scott–Jones» - LSJ) και ανήκει

σε μια σειρά «bahuvrihis »[συνεκδοχικών δυωνυμικών συμπλόκων, λεξημάτων] των οποίων το πλέον  διαδεδομένο στον Όμηρο είναι «θεοειδής» (αρχικά θεοFειδής), «ο έχων την όψη Θεού». Άλλα σύμπλοκα  του ιδίου είδους που βρέθηκαν στον Όμηρο είναι ηεροειδής, κυριολεκτικά «έχων την εμφάνιση της ομίχλης», ιοειδής «που μοιάζει στο χρώμα με το ίο - μενεξέ» και μυλοειδής «που μοιάζει με μυλόπετρα».

Τα επίθετα που σημαίνουν «έχω την εμφάνιση τινος» φαινόταν να απολαμβάνουν μεγάλη επιτυχία όχι μόνον μεταξύ των ποιητών αλλά και μεταξύ των φιλοσόφων και των επιστημόνων. Συνεπώς, περισσότερα από 450 σύμπλοκα με κατάληξη -ειδής ευρίσκονται κυρίως σε πεζά κείμενα [π.χ.  «Ανθρωποειδής», Ηρόδοτος, «Ιστορίες» Β'.86: «οι προσήκοντες ποιεῦνται ξύλινον τύπον ἀνθρωποειδέα» - «σφαιροειδής», Ιπποκράτης, «Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων», Αέρες, 14: «δεσμά τε προσφέροντες καὶ τεχνήματα ἐπιτήδεια, ὑφ᾽ ὧν τὸ μὲν σφαιροειδὲς τῆς κεφαλῆς κακοῦται», Πλάτων,«Τίμαιος» 33β: «ἐν αὑτῷ πάντα ὁπόσα σχήματα: διὸ καὶ σφαιροειδές, ἐκ μέσου πάντῃ πρὸς τὰς τελευτὰς ἴσον ἀπέχον, κυκλοτερὲς αὐτὸ ἐτορνεύσατο»-«θυμοειδής», Ιπποκράτης «Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων» Αέρες, 12: «τὸ ἔμπονον καὶ τὸ θυμοειδὲς οὐκ ἂν δύναιτο ἐν τοιαύτῃ φύσει ἐγγίνεσθαι οὔτε ὁμοφύλου οὔτε ἀλλοφύλου», Πλάτων, «Πολιτεία», 440ε «ἀρτίως ἡμῖν φαίνεται περὶ τοῦ θυμοειδοῦς.»]

Πολλά από αυτά τα επίθετα πέρασαν στα λατινικά (calathoides, cylindroides, selinoides κ.λπ.) και από τα λατινικά σε πολλές σύγχρονες δυτικές γλώσσες ».